Azərbaycanın Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Mübariz Qurbanlının APA-ya müsahibəsi

- Son çıxışlarınızın birində bəzi məscidlərin mənsub olduğu dini icmaların qeydiyyatsız fəaliyyət göstərdiyini, onlarla bağlı qərarların veriləcəyini bildirmişdiniz. Qeydiyyata alınmayan dini icmalar sırasına “İlahiyyat” və “Əbu Bəkr” məscidlərinin məxsus olduğu icmalar da var. Hazırda bunlarla bağlı hansı qərarlar verilir?

 - Hələ ki, onlardan heç bir icma qeydiyyat üçün bizə müraciət eləməyib. Məscidlərin idarəçiliyi, əslində, bu gün Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi tərəfindən həyata keçirilir. Biz yalnız icmaları qeydiyyatdan keçiririk. Bu gün Azərbaycanda 2050 məscid var. Məscidlərin də mütləq əksəriyyəti tikinti olaraq bələdiyyələrin balansındadır. Bir qisim məscid var ki, onlar tarixi abidə kimi Mədəniyyət Nazirliyinin, bəziləri qoruq ərazilərinə düşdüyü üçün həmin qoruğun aid olduğu idarənin nəzdindədir.

 “İlahiyyat” məscidi məscid olaraq fəaliyyət göstərir və ora QMİ tərəfindən qanuni imam təyin olunub. Orada qanunsuz fəaliyyət ondan ibarətdir ki, icma qeydiyyata alınmayıb. Bizim tövsiyəmiz orada ayrıca icmanın qeydiyyatdan keçməsi ilə bağlıdır. Bu proses də hazırda gedir. Sadəcə, “İlahiyyat” məscidi ilə bağlı belə bir problem var ki, o, yataqxanaların əhatəsindədir və bu məscidin tutumundan artıq buraya başqa yerlərdən gələnlər var. Biz onlara dəfələrlə demişik ki, şəhərin başqa səmtlərindən buraya axışaraq süni sıxlıq yaradırlar. Bunu etməsinlər. Biz onu da dəqiqləşdirmişik ki, bu məscidə gələrək süni sıxlıq yaradanlar radikal dini qrupların nümayəndələridir. Əlbəttə, bu yerlərə gələnlərin hamısını radikal adlandıracaq düşüncədə deyilik. Amma bizim monitorinqin nəticələri göstərir ki, buraya süni şəkildə başqa yerlərdən adamlar bayram və cümə namazları vaxtı gələrək nəsə göstərmək, eləmək istəyirlər. Onlar radikal qrup olaraq bir növ mesaj vermək istəyirlər. Biz monitorinqi bütün məscidlərdə aparırıq. Görünən də o olur ki, bu radikal qruplar, məsələn, bu gün “İlahiyyat” məscidinə toplaşıb mesajlarını verirlər, sabah başqa bir məscidə toplaşırlar. Deməli, bunları kimlərsə, hansısa mərkəzdən idarə edirlər. “İlahiyyat”da da bu problem var. Dəfələrlə orada yaşayan sakinlər də müraciət edib, tutumdan kənar gələn adamlarla bağlı narazılıqlarını bildiriblər. Ona görə də bu məscidlə bağlı fikrimiz odur ki, o ətrafda yaşayan insanların vəziyyətini, orada yaranan avtomobil tıxacını nəzərə almalıyıq və süni sıxlıq yaratmaq istəyənlərə tövsiyə edirik ki, öz yaşadıqları ərazilərdəki məscidlərdə də ibadətlərini edə bilərlər, nəinki şəhərin o başından bu başına gələrək sıxlıq yaradırlar.

 “Əbu Bəkr” məscidinə gəldikdə, orada bu dediyim hallar o vaxt özünü büruzə verib. Həmin qruplar ki, bu gün “İlahiyyat” məscidi ətrafında sıxlıq yaradırlar, eyni taktikanı vaxtilə “Əbu Bəkr” məscidində həyata keçiriblər. Nəticədə hətta orada xoşagəlməz məlum fitnəkarlığa da yol verildi. Ona görə də bu məscidlə bağlı fikrimiz ondan ibarətdir ki, əvvəlcə o məscid ətrafında təhlükəsizlik məsələləri tam həllini tapmalıdır və bu istiqamətdə də işlər gedir. Oradakı dini icmanın qeydiyyatı ilə bağlı bizə onlardan hələ rəsmi müraciət daxil olmayıb. Şəxsən mənim rəhbərliyim dövründə müraciət olmayıb. Əvvəllər olub-olmaması ilə də bağlı araşdırmaq lazımdır.

 - Bu sırada “Aşurbəy” məscidinin idarəsini həyata keçirən “Samur dindarları” dini icması da var ki, onların adı mətbuatda bir ara azərbaycanlıların Suriyaya göndərilməsi ilə bağlı çəkilirdi. İcma sədri isə dəfələrlə qeydiyyatla bağlı QMİ və Dini Komitədən narazılıqlarını ifadə edib....

 - Ümumiyyətlə, dini icmaların qeydiyyatı ilə bağlı onu deyim ki, onlar əvvəlcə sənədlərini QMİ-yə göndərirlər, biz qeydiyyata alırıq. Burada da hansısa dini icmanın qeydiyyatına süni maneçilikdən söhbət gedə bilməz. İcmanın yaradılmasının tələbləri var, kim o tələbləri yerinə yetirə bilirsə, sənədləri yerində olursa, o icma qeydiyyata alınır. İcma bəzən ona görə qeydiyyata alınmır ki, sənədlərində çoxlu səhvlər olur. O səhvlər ucbatından sənədlər geri qaytarılanda icmaya rəsmi məktubla bu da izah olunur.

 O ki qaldı dediyiniz məscid və daha hansısa məsciddə insanların din adı altında əsgər kimi başqa ölkələrə terrorçu qruplara qoşulmaq üçün göndərilməsi, yaxud bu kimi niyyətlə adamlar toplanması, bu, təbii ki, qadağandır, yolverilməzdir. Bununla bağlı qanunvericiliyimizdə də sərt cəzalar yer alıb. Azərbaycanda buna qarşı çox ciddi mübarizə gedir. Xüsusilə, əgər bunu məscidlərdə kimlərsə təbliğ edirsə, istər-istəməz hüquqi məsuliyyət daşıyır. Bunu edənlər qanun qarşısında cavab verməli olurlar və verəcəklər. Əgər icmanın bu işlə məşğul olması aşkarlanarsa, o icma tamamilə ləğv olunacaq, məsciddə imamın bu işdə rolu aşkarlanarsa QMİ tərəfindən o geri çağırılıb ölçü götürüləcək. Azərbaycanda heç vaxt indiyə kimi din pərdəsi altında qarışıqlıq yaranmayıb, sadəcə, epizodik hadisələr olub. Bu epizodik hadisələr də ətrafımızdakı ölkələrdə baş verənlərlə müqayisədə heç görünməyən hadisələrdir. Yəni bu baxımdan ölkəmizdə sabitlikdir. “Samur dindarları” dini icması ilə bağlı isə bizim Bakı şöbəmiz məşğul olur. Əgər onların fəaliyyətində qanunsuzluq aşkarlanmayacaqsa, müraciət edəcəkləri təqdirdə qeydiyyatlarına baxılacaq.

- Sizdə konkret olaraq hansısa məscidlər barədə məlumat varmı ki, oradakı dini icmalar din uğrunda vuruşmaq adı altında azərbaycanlıların xaricə göndərilməsində iştirak edirlər?

 - Şəxsən bizdə hansısa icmanın bütövlükdə bu işlə məşğul olması barədə təsdiqini tapan məlumat yoxdur. Ancaq bəzi icmaların ayrı-ayrı nümayəndələrinin xarici din adı altında adamları terrorçu qruplara qoşulmağa göndərməsi ilə bağlı məlumatlar alırıq. Mən indi onların adlarını çəkmək istəməzdim. Çünki bu, bizim məşğul olduğumuz sahənin alt qatıdır və bununla başqa dövlət qurumları da məşğul olur. Onlar çox peşəkarcasına məşğul olurlar. Bizim yerli şöbələrimizə valideynlər də müraciət edərək bildirirlər ki, övladları müəyyən insanlar tərəfindən öyrədilərək xarici terror təşkilatlarına qoşulmağa göndərilir. Biz dəfələrlə yerlərdə bu və ya digər təriqətə mənsub dindarlarla görüşəndə bildiririk ki, əgər gənclərimizə döyüşmək lazımdırsa, bunun üçün bizim öz cəbhəmiz var, bu, işğal olunmuş torpaqlardır. Gedib o cəbhədə döyüşsünlər. Gedib indi Qarabağda müqaviləli zabit kimi, hansısa hərbi rütbə ilə ordumuzda xidmət etmək elə əsl döyüşdür. İraqa, Suriyaya gedib hansısa ərəb komandirinin komandasına, hansısa yad komandaya boyun əymək yaxşıdır, yoxsa öz Vətəninə, öz ailənə xidmət etmək?

 - Son çıxışlarınızın birində vurğuladınız ki, İŞİD terror təşkilatında iştirak edənlər arasında azərbaycanlılar ən azlardandır. Amma bir müddət əvvəl Azərbaycanda bununla bağlı həyəcan təbili çalınırdı...

 - Bəli, bizdə bununla bağlı xeyli profilaktik işlər aparıldı, tədbirlər görüldü. Xüsusilə qanunvericiliyə bununla bağlı edilən son dəyişiklikdən sonra bu tədbirlər daha da intensivləşdi. Bütün bunlar, təbii ki, çəkindirici rol oynadı. Məsələn, qanunvericiliyə edilən son dəyişiklikdən sonra kimsə gedib xaricdə terror təşkilatına, yaxud döyüşlərə qoşulub geriyə qayıtdıqda, burada mütləq cəzalandırılır. Oralara gedənlərin faciəvi sonluğu hər kəsin gözü önünə gəlir. Ona görə də bütün bunlar nəticə verib.

 - Qafqaz Müsəlmanları İdarəsində keçirilən son tədbirdə bildirdiniz ki, radikal dini qrupların iqtisadi dayaqları məhv edilməlidir. Azərbaycanda bununla bağlı hansı tədbirlər görülür?

 - Bu dini radikal qruplar həm ekstremizmə, həm də terrorizmə meyillidirlər. Onlar da bunu təbii ki, müxtəlif formada yaratdıqları iqtisadi baza vasitəsilə həyata keçirirlər və bunlar Azərbaycanda da var. Biz çox məlumat alırıq ki, onların dükanları, hətta böyük ticarət obyektləri var. Düzdür, biz hesab edirik ki, bəli, vətəndaşın mülkü, əmlakı toxunulmazdır. Bu öz yerində. Hər zahiri görkəmini dəyişib dükan açanı da radikal saymırıq. İnsan ola bilər zahiri görkəmində dəyişiklik eləsin. Amma hələ tam o bataqlığa düşməyib. Müxtəlif aidiyyəti qurumlar vasitəsilə biz əvvəlcə araşdırırıq ki, onlar bu dükanlardan əldə etdikləri qazancı öz ailələrinə, həyatlarına, yaxud digər şəxsi işlərinə, yoxsa hansısa radikal qruplaşmanın yaranmasına, yaxud zərərli məqsədlərə sərf edirlər. Əvvəlcə bunu araşdırmaq lazımdır. Ola bilər, zahiri görkəmini dəyişən və dükan işlədən o şəxs hansısa təsir altına düşüb, amma hələ tam radikal olmayıb. Məsələn, Xaçmazda belə biri vardı. Biz onunla söhbət, izahat işi apardıq, axırda özü o yoldan qayıdıb səhvini anladı. İndi normal həyatını yaşayır.

 Ola bilər, onların “Sədərək”, “Binə” ticarət mərkəzlərində və digər yerlərdə obyektləri var. Amma bu o demək deyil ki, kütləvidir və hamısı radikal məqsədə xidmət edir. Təsir altına düşənlərin hamısını hələ tam radikal hesab etmək olmaz. Onlarla işləmək, izahat aparmaq lazımdır. Mən ərazilərə gedəndə onların o obyektləri ilə də maraqlanmışam. Bəli, məlumat var ki, onlar arasında artıq əldə etdikləri vəsaitdən radikal mərkəz yaradaraq yeni üzvlər cəlb edirlər və sair. Bununla da təbii ki aidiyyəti qurumlar artıq məşğul olurlar. Çünki radikal, ekstremizmə meylin qarşısını almaq üçün onların iqtisadi bazasını sarsıtmaq lazımdır. Biz imkan verməyəcəyik ki, kimlərsə Azərbaycanda müxtəlif vasitələrlə maliyyə vəsaiti toplayıb bunu hansısa terrorçu qrupa və terrorçu niyyətlərə yönəltsinlər. Əgər kimlərsə burada vəsait əldə edib bundan Suriyaya, İŞİD-ə və başqa yerlərə gənclərimizi göndərmək üçün istifadə edəcəksə, bunun qarşısı alınacaq və dərhal bu vəsaitin mənbəyi məhv ediləcək. Biz bu sahədə ədəbiyyatların, hansısa nəşrlərin satışına da nəzarət edirik. Yalnız icazə verdiyimiz yerlərdə ədəbiyyatlar və yaxud buna aid məmulatlar satıla bilər. Arzu olunmayan, dini təfriqəyə yol verən ədəbiyyatların, təbii ki, satışı dayandırılır. Məsələn, bəzi ölkələr var ki, orada faşizmi təbliğ edən kitabları satmaq olmaz, eyni zamanda bu, Azərbaycanda da olmaz. Bütün dini, milli baxımdan təfriqəyə xidmət edən nəşrlərin satışı qadağandır.

 Belə faktlar aşkar olunan kimi biz bunu aidiyyəti qurumlara yönəldirik. Eyni zamanda, səlahiyyətimizə uyğun olaraq radikallarla söhbət aparıb onları bu yoldan çəkindirməyə də çalışırıq.

 - Azərbaycanda yas mərasimlərində israfçılığa qarşı ictimai kampaniya aparılır. Sizin də bu israfçılıqla bağlı sərt mövqeyiniz oldu, amma QMİ-nin məsələyə mövqeyi bir az fərqli oldu...

 - Yas və toy mərasimlərində müəyyən dəyişikliklərin edilməsi cəmiyyətin özünün tələbatıdır. İqtisadi imkanlarımızın artması nəticəsində həm toylarda, həm yaslarda ifrat dərəcədə israfçılıq özünü büruzə verməyə başlayıb. Bütün bunlara görə də cəmiyyətin tələbatı kimi burada bir nizam-intizam yaradılması çağırışları eşidilməyə başladı. Özü də bu çağırışları ziyalılar, deputatlar və elə din xadimləri özləri ediblər. Bu da öz təsirini göstərdi. Elə QMİ özü də bununla bağlı fətvalar verib. Orada israfçılığa qarşı mübarizə əksini tapıb və tövsiyələr edilib. Artıq öz təsirini göstərib. Vaxtilə elə rayonlar vardı ki, 40 gün qapıdan çadır yığışdırılmırdı. Amma artıq hər şey qaydasına düşür. İndi yalnız üç və qırx mərasimi keçirilir, ehsanların verilməsində israfçılıq yığışdırılır. Adətlərimiz müsbətə doğru dəyişir.

 Bu məsələdə bizim Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi ilə fikrimizdə, əslində heç bir fərq yoxdur. Onlar 2011-ci ildə yaydıqları bəyanatı bu günlərdə yenidən yaydılar. O bəyanatda deyilənlər bizim dediklərimizdən qəti fərqlənmir.

 Şeyxülislam özü də israfçılığın əleyhinədir. Biz hətta hesab edirik ki, bələdiyyələrin balansında yas mərasimlərinin keçirilməsi üçün yerlər hazırlana bilər və çadır qurmağa da ehtiyac qalmaz. Çox ucuz vəsaitlə həmin yerlərdə yas mərasimləri keçirilər.

 - Bu gün həbsdə olan bəzi şəxslər həbslərini dini fəaliyyətləri ilə əlaqələndirirlər. Bununla bağlı nə deyə bilərsiniz?

 - Azərbaycanda vətəndaşları dindar və qeyri-dindar qruplara bölməyi şəxsən mən düzgün hesab etmirəm. Var din xadimləri, var əhali. Din xadimləri fəaliyyətində dini işləri yerinə yetirənlərdir. Həmin din xadimliyi qanuna görə ona imkan vermir ki, siyasi fəaliyyətlə məşğul olsun. Amma dindar insana heç bir yasaq yoxdur. Din dövlətdən ayrıdır. Azərbaycanda, ümumiyyətlə, siyasi məhbus yoxdur. Vətəndaş olaraq qanunvericiliyin tələblərini pozduqlarına görə məhkum olunan insanlar var. Həbs olunanlardan hansısa biri dini iyerarxiyada da yer almır. Onlar konkret maddələr üzrə cinayət əməllərinə görə həbsdədirlər. Gələk onların arasındakı İslam Partiyası deyilən təşkilatın rəhbərinə. O partiya heç qeydiyyatdan da keçməyib. Azərbaycanda “Siyasi partiyalar haqqında” Qanun din adı altında partiya yaratmağa icazə vermir. Çünki Azərbaycan Konstitusiyasında din dövlətdən ayrıdır. Ona görə də Azərbaycanda din xadimi, dini partiya lideri adı altında həbs olunmaqdan danışanda, əvvəlcə bunu araşdırmaq lazımdır ki, o, həqiqətən din xadimidirmi? Hansısa dini vəzifə daşıyırmı? Biz əqidəsinə, fikrinə görə heç kimi təqib etmirik. Əgər buna görə həbs olsaydı, onda başqaları da həbsdə olardı. İdeyalarına, yazılarına, fikirlərinə görə təqib yoxdur. Ona görə də o ittihamlar əsassızdır.