Beynəlxalq münasibətlər , enerji və regional təhlükəsizlik sahəsində tanınmış ekspert, “Dünya adası: Avrasiya geosiyasəti və Qərbin taleyi” kitabının müəllifi Aleksandros Petersen, AzərTAc–a eksklüziv müsahibə vermişdir. Müsahibənin mətnini təqdim edirik.

– Doktor Petersen, bir həftə əvvəl “Moody’s”  agentliyi Azərbaycanın kredit qabiliyyəti  haqqında hesabat   dərc  etmişdir. Hesabatda  ölkənin iqtisadi inkişafda və neftdən gələn  maliyyə resurslarının istiqamətləndirilməsində, iqtisadiyyatın digər sektorlarında  nailiyyətləri qeyd olunmuşdur.  Ölkənin qeyri-neft sektorunun inkişafı barəsində  nə deyə bilərsiniz? Sizcə, Azərbaycan daha geniş regionda qeyri-neft məhsullarının rəqabətqabiliyyətli istehsalçısı ola bilərmi?

– Azərbaycanın bugünkü  nailiyyətlərinin böyük hissəsi 1990-cı illərin sonunda ölkə rəhbərliyinin Azərbaycan iqtisadiyyatının şaxələnməsi üçün  təməl yaradılmasına dair qəbul etdiyi müdrik və strateji qərarın nəticəsidir.  Həmin uzunmüddətli strategiya son on beş  il ərzində bu siyasətin Azərbaycan rəhbərliyi tərəfindən  ardıcıl davam etdirilməsi sayəsində gözəçarpan nəticələri verməyə başlamışdır. Kənd təsərrüfatı və maliyyə sektorlarında, yüngül sənaye və telekommunikasiya, nəqliyyat, turizm  və iqtisadiyyatın digər sahələrində Azərbaycanın böyük potensialı vardır. Lakin    o vaxt  Azərbaycan Respublikası  Dövlət Neft Fondu (ARDNF) yaradılmasaydı, necə deyərlər, “resurs lənəti”ni zəiflədən  struktur iqtisadi islahatları da reallaşmazdı,  biz bu qeyri-neft sektorlarındakı mühüm potensial barəsində, hətta,  danışa bilməzdik. Bu, fasiləsiz və səmərəli iqtisadi idarəetmənin nəticəsidir. Mən digər sektorların  inkişafına optimist baxıram. Hərçənd, yeni xarici sərmayədarların  cəlb olunmasının davam etdirilməsinin vacibliyinə baxmayaraq, Azərbaycan daha Qərb investisiyalarından asılı deyildir.

– “Trans-Avrasiya Super İnformasiya Magistralı (Trans-Eurasian Information Super Highway-TASIM)” layihəsi  barəsində danışaq. Bu layihə nə kimi səylər tələb edir və Azərbaycana və regiondan kənardakı tərəfdaşlara nə verəcəkdir? Bu layihə miqyasına görə Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC)  layihəsi ilə müqayisəyə gələcəkmi?

-Şübhəsiz ki, TASIM Azərbaycanın reallaşdırdığı vacib qeyri-enerji layihələrindən biridir. Azərbaycanın liderliyi sayəsində TASIM qitəmiqyaslı layihə olacaq və  tamamilə istismara verildikdən sonra  həm  Trans-Avrasiya telekommunikasiya əlaqəsini təmin edəcək, həm də bütün region üzrə qarşılıqlı əlaqə geosiyasətini formalaşdıracaqdır.  “Cənub dəhlizi” layihəsi kimi, TASIM   resursların  digər tədarükçülərindən asılı olan ölkələrə  əsas  alternativ təmin edəcəkdir. Layihə, eyni zamanda, Bakını regional və qlobal telekommunikasiya mərkəzinə transfer edir ki,  bu da öz növbəsində qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün bir sıra digər imkan və perspektivlər yaradacaqdır. Nəhayət, qeyd etmək istərdim ki, geniş Xəzər bölgəsinin regional birləşməsinə kömək edən layihə kimi TASIM-ın əhəmiyyətini müvafiq şəkildə  dəyərləndirmək lazımdır.   

– Son bir neçə ildə ARDNŞ regional inkişafın və iqtisadi təhlükəsizliyin əsas tərkib elementi olmuşdur. Avropada  və Yaxın Şərqdə sərmayələr yatırmaqla,  ARDNŞ beynəlxalq neft şirkətinə çevrilir. Şirkət onilliyin növbəti beynəlxalq enerji nəhəngi olacaqmı?

– Zənnimcə, ARDNŞ-in heyrətamiz inkişafı Norveçin “Statoil” şirkətini xatırladır. Bu dövlət şirkəti əvvəlcə tamamilə ölkəsinin resurslarından və Skandinaviyada pərakəndə  satışdan  asılı idi. Lakin bütün qitələrdə layihələrə  malik olmaqla  və “Exxon”, “Shell”, və “Chevron” kimi digər enerji nəhəngləri ilə rəqabət aparmaqla dünyamiqyaslı oyunçuya çevrilmişdir. ARDNŞ-in strategiyası bir çox cəhətlərinə görə “Statoil” şirkətinin strategiyasına bənzəyir: ARDNŞ özünü digər şirkətlər və ölkələr üçün dəyərlərin yaradıcısı kimi təqdim edir, maliyyələşmənin təminatında peşəkar və konstruktiv rol oynayır. Bununla da  çətin layihələrin təkanvericisi və etibarlı tərəfdaş olmuşdur. ARDNŞ-in Gürcüstanda, Türkiyədə, Cənubi və Mərkəzi Avropada və hətta İsraildəki layihələri heyrətamizdir, lakin  şirkətin peşəkarlığı və neft-qaz sənayesində nüfuzu daha böyük təsir bağışlayır.

– Ötən həftə Azərbaycanın xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov Azərbaycan hökumətinin mövqeyini  bir daha bəyan edərək bildirmişdir ki, Ermənistan rəhbərliyi işğalçılıq siyasətindən əl çəkərsə, onda bu ölkə regional layihələrə buraxılacaqdır, bu da öz növbəsində, erməni xalqına fayda gətirəcəkdir. Əgər Ermənistan  öz ordusunu Azərbaycan ərazilərindən çıxararsa və Azərbaycan tərəfindən başlanmış layihələrə buraxılarsa, onda  sizcə,  bunun Ermənistan üçün hansı iqtisadi səmərəsi olacaqdır? Hər hansı konkret iqtisadi göstəricilər varmı?

– Həqiqətən, diqqətəlayiqdir ki, Azərbaycanın rəsmi şəxsləri dəfələrlə və açıq şəkildə bəyan etmişlər ki, əgər Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan hərbi qüvvələri tərəfindən işğalına son qoyulsa, onda Ermənistan Azərbaycanla əlaqəli layihələrdən faydalanacaqdır. Belə bəyanatlar  Azərbaycanın münaqişə zonasının gələcəyinə müsbət yanaşmasını  göstərməklə bərabər, həm də onun Cənubi Qafqazda mehriban qonşuluq münasibətlərinin qaydaya salınması cəhdlərinin ifadəsidir. Ermənistanın nə qədər fayda əldə edəcəyi, əlbəttə ki, münaqişədən sonrakı dövr üçün planlaşdırılan layihələrdən asılıdır. Lakin ümumiyyətlə, deyə bilərəm ki, istənilən regional layihə və Ermənistanın iqtisadiyyatına uyğun investisiyalar  onun simasını tezliklə  dəyişdirəcəkdir. Hazırda Ermənistan  tamamilə diasporun  pul köçürmələrindən və Rusiya investisiyalarından asılıdır. Bu iqtisadi model  qətiyyən davamlı deyil və onun nəticəsini işsizlik və iqtisadi imkansızlıq səbəbindən Ermənistandan fasiləsiz mühacirətlərdə görmək olar. Ermənistan Gömrük İttifaqına daxil olandan sonra situasiya daha ümidsiz olacaqdır.  Ermənistan münaqişə səbəbindən regional və qlobal iqtisadiyyatdan tamamilə təcrid olunmuş və  ayrılmışdır. Əgər gələcəkdə Azərbaycandan investisiya ayrılsa, bu, Ermənistan iqtisadiyyatını dirçəldər, şaxələndirər və ola bilsin ki, onun təcrid olunmasını aradan qaldırar  və Rusiyadan asılılığının azaldılmasında geosiyasi səmərə verə bilər.  Konkret rəqəm demək çətindir, amma güman edirəm ki, Ermənistanın gəlirləri milyardlarla ölçülə bilərdi. Ümumi daxili məhsulu 10 milyard dollardan (Azərbaycanın ÜDM-nin yeddidə biri qədər)  az olan  ölkə üçün bu, onun simasını kökündən dəyişdirən fayda gətirərdi. 

– Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması Azərbaycan üçün prioritetlərdən biridir. Azərbaycanın etibarlı tərəfdaş, o cümlədən təhlükəsizlik məsələlərində etibarlı tərəfdaş kimi  öz dönməzliyini Qərbə sübut etməsinə baxmayaraq, Amerika Birləşmiş Ştatları da daxil olmaqla,  bir sıra Qərb ölkələrinin rəhbərliyi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması məsələsində kifayət qədər təşəbbüskarlıq nümayiş etdirmir. ABŞ administrasiyası Azərbaycanla tərəfdaşlığının genişləndirilməsi və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin  tezliklə  nizamlanması üçün hansı addımları atmalıdır?

– ABŞ-ın hazırkı administrasiyası birmənalı  olaraq, münaqişənin nizamlanması əzmindədir. ABŞ Prezidenti də, dövlət katibi də münaqişənin reallıqları ilə yaxşı tanışdırlar. ATƏT-in Minsk qrupunun ABŞ-dan olan yeni həmsədri Ceyms Uorlik Amerikanın aparıcı diplomatlarından biridir və danışıqların aparılması sahəsində dərin biliklərə malikdir. Üstəlik, ABŞ administrasiyasının xarici siyasətdə bir neçə illik uğursuzluğundan sonra qələbə vacibdir. Prezidentlik müddətinin bitməsinə yaxın Barak Obama   siyasi varisliyini təmin edən  müsbət nailiyyətlər axtaracaqdır. Bütün bu amillər  hazırkı vəziyyəti münaqişənin tənzimlənməsinə danışıqlar prosesinin bütün dövrlərində olduğundan  daha çox yaxınlaşdırır. Dövlət katibi münaqişənin tənzimlənməsinə qlobal planda prioritet  əhəmiyyət verməlidir.  Yüksək səviyyəli rəhbərliyin iştirakı ilə yaxın gələcəkdə münaqişənin həllinə nail olmaq mümkündür.

Yusif BABANLI,

AzərTAc-ın xüsusi müxbiri

Vaşinqton