1 avqust Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günüdür

Ölkəmiz siyasi müstəqillik qazandıqdan sonra həyata keçirilən dövlət quruculuğu prosesinin mühüm göstəricilərindən biri də ana dilimizin dövlət dili kimi rəsmi status qazanması olmuşdur. Azərbaycan Respublikasının ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə hazırlanaraq 1995-ci il noyabrın 12-də qəbul edilmiş Konstitusiyasının 21-ci  maddəsində Azərbaycan dilinin Azərbaycan Respublikasının dövlət dili olması rəsmi qaydada təsbit edilmişdir. Bundan sonra keçən müddət ərzində ana dilimizin dövlət dili kimi işləkliyinin təmin edilməsi, statusunun qorunması, tədqiqinin, tədrisinin və təbliğinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı dövlət tərəfindən daha iyirmiyə yaxın rəsmi sənəd qəbul edilmişdir. Bu sırada aşağıdakı sənədləri xüsusi qeyd etmək lazımdır:

– “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 18 iyul 2001-ci il tarixli fərmanı; – “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan Dili Gününün qeyd edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 avqust 2001-ci il tarixli fərmanı;

– “Azərbaycan Respublikasında Dövlət dili haqqında” Qanun (30 sentyabr 2002-ci il).

Bu sənədlər sırasında 2012-ci ilin may ayında layihəsi nəşr edilərək ümumxalq müzakirəsinə verilmiş, mütəxəssislər, ziyalılar, elm-tədris müəssisələri və yaradıcılıq təşkilatları, ictimaiyyət nümayəndələri, mətbuat işçiləri tərəfindən geniş müzakirə olunduqdan sonra Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə 9 aprel 2013-cü ildə qəbul edilmiş “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair” Dövlət Proqramı xüsusi yer tutur. Ana dilimizlə bağlı, hələ ki, sonuncu olan bu sənədin qəbulundan bir ildən artıq vaxt keçmişdir. Əsasən, hüquqi normaları və işlənmə qaydalarını müəyyən edən əvvəlki sənədlərdən fərqli olaraq, bu sənəd məhz proqram xarakteri daşıyır və yaradıcılıq təşkilatları, təhsil və elmi-tədqiqat müəssisələri, kütləvi informasiya vasitələri, ayrı-ayrı vətəndaşlar və ümumən cəmiyyətimiz qarşısında yerinə yetirilməsi zəruri olan konkret vəzifələr qoyur.

Dövlət Proqramının layihəsi ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamında qeyd olunduğu kimi, “...ana dilimiz hətta ən ağır vaxtlarda belə milli məfkurənin, milli şüurun və milli-mənəvi dəyərlərin layiqincə yaşamasını və inkişafını təmin etmişdir. Bu gün onun qorunması və qayğı ilə əhatə olunması Azərbaycanın hər bir vətəndaşının müqəddəs borcudur.

Sənəddə dil siyasəti sahəsində xüsusi Dövlət Proqramının qəbul edilməsi zərurəti belə əsaslandırılırdı: “Azərbaycan Respublikası öz müstəqilliyinin bərpasına nail olduqdan sonra Azərbaycan dili xalqımızın ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi həyatında dövlətin rəsmi dili kimi müstəsna əhəmiyyət kəsb etməyə başlamışdır. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin imzaladığı tarixi sənədlər sayəsində ədəbi dilimizin fəaliyyət meydanı daha da genişlənmiş, onun müxtəlif üslublarının potensialı bir daha üzə çıxarılmış, bütünlükdə dil mədəniyyətimiz qarşısında yeni üfüqlər açılmışdır. Bununla yanaşı, son dövrdə müasir Azərbaycan ədəbi dilinin tükənməz imkanlarından lazımınca və düzgün istifadə edilməməsi diqqət çəkir. Ədəbi dilimizin özünəməxsus inkişaf qanunauyğunluqlarına xələl gətirə biləcək yad ünsürlərin üzə çıxarılması və qarşısının alınması istiqamətində mütəxəssislər heç də həmişə çeviklik nümayiş etdirə bilmirlər. Nəticə etibarilə, dövlət dilinin tətbiqi sahəsində bir sıra problemlər özünü qabarıq şəkildə büruzə verir”.

Təəssüf ki, ana dilinin xalqımızın ictimai-siyasi və mədəni-mənəvi həyatında nə qədər böyük rol oynadığını nəzərə almayan, bəlkə də, sona qədər dərk etməyən bəzi mətbuat orqanlarında, telekanallarda, elektron informasiya vasitələrində ədəbi dil normalarının pozulması halları və hətta Dövlət Proqramının tələblərinə müqavimət göstərilməsi cəhdləri müşahidə olunur. Tərcümə və dublyaj nümunələrinin mətni dilimizin zəngin ifadə imkanlarından müqayisə edilməyəcək dərəcədə aşağı səviyyədədir. Bir sıra reklam lövhələrində, şəhərimizin tərtibat elementlərində Azərbaycan dilinin leksik və qrammatik normaları, dövlət dilinin tətbiqi prinsipləri kobudcasına pozulur.

Bəzi hallarda dilimizin tarixinə və mənşəyinə dair səsləndirilən yanlış və qərəzli mülahizələrə tutarlı cavab verilmir. Azərbaycan dilində müasir dövr üçün zəruri kommunikasiya vasitəsi və informasiya mənbəyi sayılan internet resurslarının azlığı, onlarda Azərbaycanın tarixi və müasir həqiqətlərinin kifayət qədər əks olunmaması günümüzün real problemləridir.

Dövlət Proqramı bu sahədə cəmiyyətimiz və millətimiz qarşısında duran vəzifələri müəyyənləşdirərkən, ilk növbədə, məhz bu problemlərin aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur: “Elm və texnikanın sürətlə inkişaf etdiyi hazırkı qloballaşma dövrü Azərbaycan dilinin zənginləşməsi və təbliği imkanlarının genişləndirilməsi istiqamətində aparılan işlərin yeni səviyyəyə yüksəldilməsini tələb edir.”

Dövlər Proqramının əsas qayəsini müəyyənləşdirmək istəsək,  başlıca olaraq iki məsələnin diqqət mərkəzində saxlandığını görərik:

1. Azərbaycan dilinin başqa dillərin təsirindən qorunması;

2. Ədəbi dil normalarına əməl edilməsinin təmin olunması.

Dilimizə başqa dillərin təsirindən danışarkən həm adi vətəndaşlar, həm də mütəxəssislər çox zaman ilk olaraq rus dilinin təsirindən bəhs edirlər. Ancaq etiraf etmək lazımdır ki, rus dilinin Azərbaycan dili üzərində təsirini təmin edən və iki yüz ilə yaxın davam etmiş tarixi şərait ölkəmizin müstəqillik qazanması ilə artıq aradan qalxmışdır. Və rus dilinin dilimizə təsiri hazırda, əsasən, ətalət üzrə davam etməkdədir  və bəzən adamlar yol verdikləri dil pozuntularının məhz rus dilinin təsiri ilə  baş verdiyindən özləri belə xəbərsiz olurlar.

Bədən üzvlərinin adlarını bildirən sözlər hər bir dildə ilkin sözlərdən sayılır və bu sırada heç bir dildə alınma sözlərdən istifadə olunmur. Rus dilində (ümumiyyətlə slavyan dillərində) bəzi ayrı-ayrı bədən üzvlərinin adları eyni bir sözlə ifadə edilir. Məsələn, ruslar ayaq və qılçaya – “noqa”, döş və sinəyə – “qrud” deyirlər. Azərbaycan dilində (ümumiyyətlə türk dillərində) isə bu anlayışların hər birinin öz adı var. Lakin rus dilini, daha dəqiqi, dil mədəniyyətimizə hələ də pozucu təsir göstərməkdə olan rusdilliliyin təsiri olaraq çox zaman həm yazılı, həm də şifahi KİV-in dilində bu anlayışların yanlış işlədilməsinin şahidi oluruq. Məsələn, “Minaya düşmüş əsgərin ayağı dizdən yuxarı kəsildi.” Ayağın “dizdən yuxarı” kəsilməsinin nə demək olduğunu təsəvvür edə bilirsinizmi? Yaxud başqa bir misal: milyonlarla tamaşaçının gözləri qarşısında top futbolçunun dirsəyinə dəyir, televiziya aparıcısı isə tərəddüd etmədən – “top futbolçunun əlinə dəydi” – deyir. Daha gülünc başqa bir misal – “Xərçəng diaqnozu qoyulmuş Amerika aktrisası Cenifer Lopes hər iki sinəsini kəsdirdi.” Bu cür kobud səhvlərə yol verən jurnalistlər, bəlkə də, bunun rus dilinin təsiri ilə baş verdiyindən  özləri də xəbərsizdirlər.

Rus dilinin tarixi və etimologiyası ilə məşğul olan mütəxəssislər həmin dilə türk dillərindən 8 mindən çox sözün keçdiyini qeyd edirlər. Təbii ki, alınma sözlərə aid dil qaydalarına uyğun olaraq, həmin sözlərin əksəriyyəti rus dilində təhrif olunmuş (daha doğrusu, onun qaydalarına uyğunlaşdırılmış) şəkildə işlədilir.  Son vaxtlar mediamızın dilində həmin sözlərdən birinin – “karvansara” sözünün ilkin (və düzgün) formada yox, rus dilində təhrif olunmuş formada – “karvansaray” kimi işlədilməsinə rast gəlinir. Belə yanaşsaq, onda gərək türk dillərindən rus dilinə keçmiş digər sözləri də rus variantında işlədək. Məsələn, karvan yox, karavan; ütü yox, utyuq; üzüm yox, izyum;  alaçıq yox, laçuqa;  örkən yox, arkan; ocaq yox, açak; çadır yox, şatır və s. kimi işlədək. Digər tərəfdən, “karvansaray” sözündəki “saray” bizim işlətdiyimiz mənada deyil, rus dilində bu söz “tövlə”, “dam”, “samanlıq”, “əl evi” mənalarında işlədilir.

Rus dilində “stroit” feli bir çox fərqli mənalar daşıyır və onun bizim dilimizdə “tikmək” mənasından başqa, “çəkmək”, “salmaq” “qayırmaq”, “qurmaq” kimi qarşılıqları da var. Məsələn, biz rus dilində hamısı “stroit” kəlməsi ilə deyilən ifadələri bir-birindən fərqli şəkildə işlədirik: “yol çəkmək”, “körpü salmaq”, “gəmi qayırmaq” və s. Təəssüf ki, son vaxtlar bu ifadələrin hamısını, yenə də rus dilindən hərfi tərcümə edərək, “tikmək” sözü ilə işlədirlər: “yol tikmək”, “körpü tikmək” və s.

İngilis dilinin müasir dünyada ən böyük informasiya daşıyıcısı kimi real gücü olması obyektiv həqiqətdir. Çağdaş beynəlxalq münasibətlər sistemində onun əvəzsiz rolunu etiraf etməklə bərabər, böyük tarixi ənənələrə malik fransız, ispan, alman, rus, yapon dilləri də bu dilin bəzən bütün zəruri hədləri dağıdıb aşan ziyanlı təsirindən qorunmaq üçün əməli tədbirlər görməyə çalışırlar. Təbii ki, belə bir “ingilis dili təhlükəsi” biizm ölkəmizin dil mühiti üçün də mövcuddur. Təkcə elə paytaxtımızın reklam və tərtibat mənzərəsini nəzərdən keçirmək həmin təhlükənin nə qədər real xarakter daşıdığı qənaətinə gəlmək üçün kifayət edər.

Müasir ədəbi dilimizdə ingilis dilindən alınmış xeyli sayda zəruri kəlmələrlə yanaşı, ehtiyac olmadan alınmış sözlər də vardır. Onlara münasibət ictimai rəydə də, mütəxəssislər arasında da birmənalıdır: Öz dilimizin leksik vahidlərinin semantik potensialı fikrin ifadəsi üçün kifayət etdiyi halda, alınma sözlərdən istifadəyə ehtiyac yoxdur. Ancaq bəzən alınmalarla bağlı daha mürəkkəb dil hadisələrinə də təsadüf olunur. Dilimizdə alınma mürəkkəb adların qısaldılmış şəkildə (abreviatur formasında) işlədilməsinə münasibətdə ikili yanaşma mövcuddur: a) həmin qısaltmaların orijinalda olduğu kimi (yəni, ingiliscə) işlədilməsi – NATO, UNESCO və s;  b)  həmin qısaltmaların öz dilimizə uyğun işlədilməsi — BMT, MDB, ATƏT və s; Qəribədir ki, son vaxtlar bizim öz ölkəmizə aid, öz dilimizdə mövcud olan mürəkkəb adların qısaltmalarının (abreviaturasının) ingilis variantında işlədilməsi ilə üzləşirik – AZAL, SOCAR, ASAN və s. Bütün bunlar kobud dil pozuntusu olmaqla yanaşı, həm də dövlət dilimizə sayğısız münasibətin nümunəsidir.

Məlumdur ki, dünya dillərində xüsusi adlar dildən dilə keçərkən tərcümə olunmur. Yalnız müxtəlif dillərin tarixi ənənələrinə uyğun olaraq, variantların meydana gəlməsi mümkündür. Çox qəribədir ki, son vaxtlar bizim mətbuatın dilində ingilis mənşəli bir çox xüsusi adların-şəxs, yer-yurd, qəzet  və jurnal, idman komandası və s. adlarını ingilis transkripsiyasında yazmağa başlayıblar. Məsələn, bu cür- “New York Times”. Heç on illər boyu dilimizi siyasi və ideoloji basqılar altında saxlayan Rusiya sovet imperiyası bizdən, məsələn, “Komsomolskaya pravda” yazmağı tələb etmirdi. Təbii ki, ingilis dilini yaxşı bilməyən azərbaycanlı bu sözləri oxuya bilməyəcək.

Bütün bu sayılanlar haqqında bəhs etdiyimiz Dövlət Proqramının və Dövlət dili haqqında Qanunun tələbləri ilə tam ziddiyyət təşkil edir.

Azərbaycan dilinə başqa dillərin təsiri məsələsindən bəhs edərkən çox zaman Türkiyə türkcəsinin təsiri probleminin üstündən sükutla keçməyə üstünlük verirlər. Bəziləri isə Azərbaycan və türk dillərinin eyni dil olmasını söyləyərək burada iki dilin münasibətindən bəhs etməyi artıq saylırlar. İstənilən filoloq mütəxəssisə asanlıqla sübut etmək olar ki, onlar eyni yox, eyni kökdən gələn çox yaxın, amma fonetikadan tutmuş sintaksisə , intonasiyaya qədər bütün təbəqələrdə məhz dil səviyyəli fərqləri olan iki müxtəlif dildir. Əks halda gərək Azərbaycan dilinin müstəqil ədəbi dil yox, Türkiyə türkcəsinin bir ləhcəsi olduğunu etiraf edəsən. Məsələn, Qars, yaxud Ərzurum ləhcəsi kimi... Halbuki, Azərbaycan dili ilə türk dili arasında yaxınlıq serb və xorvat, çex və slovak, portuqal və ispan, elə öz türk dillərimiz içərisində qazax və qırğız, tatar və başqırd dilləri arasındakı yaxınlıqdan artıq deyil. Onda gərək bu cütlüklərin hamısını eyni dil sayaq. Əks mövqedə olanlar çox zaman ümummilli lider Heydər Əliyevin “bir millət – iki dövlət” şüarına istinad edirlər. Bizcə, onlar siyasi zərurətlə tarixi reallıq amillərini qarışıq salırlar. Məhz ölkəmizin yeni Konstitusiyasının hazırlanması əsnasında Heydər Əliyev dilimizin adının dəqiqləşdirilməsi mövzusunda disskusiya aparmağı lazım bilmişdi...

Türk dilinin Azərbaycan dilinə təsiri, əlbəttə ki, “yad” dilin yox, qardaş dilin təsiridir. Amma hər halda başqa bir dilin təsiridir. Qohum dillər arasında leksik mənimsəmələrin alınma söz sayılmaması barədə nəzəri dilçilik müddəasını yadda saxlamaqla, son onilliklərdə türk dilindən dilimizə keçən çoxsaylı müsbət nümunələri qeyd etməklə yanaşı bildirmək istərdik ki, çox zaman öz dilimizdə, hətta eyniköklü qarşılığı ola-ola, türkcə varianta üstünlük vermək yersizdir.

Bu tipli leksik mənimsəmələr dilimizdə bir sıra sintaktik uyğunsuzluqların da meydana çıxmasına səbəb olur:

– O,  bu qolla komandasını növbəti mərhələyə daşıdı.

– Qonağımız maraqlı bir fikirlər söylədi.

– “Qarabağ” yarımfinal oyununu da qazandı.

– Kəndə qaz və elektrik verilişi dayandırıldı.

– Onun müalicə xərclərini dövlət qarşıladı.

– Bakıya bu dəfə gəldiyimdə şəhəri tanıya bilmədim.

Dilimizdə “ilə” qoşmasının  -la (-lə) şəkilçisi formasında işlədilməsi normadır. Yalnız şəkilçinin qoşulduğu sözün son samiti “l” səsinin assimilə olunmasına səbəb olduqda bu şəkilçi -nan (-nən) formasında işlənə bilər. Məsələn, “qələmnən yazdım”, “Kamrannan görüşdüm” demək normaya uyğun tələffüzdür. Lakin söz kökünün son səsi şəkilçinin ilk səsinin assimləsinə səbəb olmursa, buna yol vermək olmaz. Məsələn, “çəkicnən vurdum”, “Əhmədnən görüşdüm” şəklində demək,  adi danışıqda yol verilsə də, ədəbi tələffüz nümunəsi sayıla bilməz. Ümumiyyətlə, hər hansı bir fonetik hadisə (assimilyasiya, dissimilyasiya, səsartımı, səsdüşümü və s. ) baş vermirsə, sözün deyilişinin yazılışından fərqlənməsi fonetik normanın pozulması deməkdir.

Dil pozuntularından bəhs edilərkən  bəzən qrammatik problemlər yaddan çıxarılır. Halbuki, dilin mahiyyətini onun leksik tərkibi deyil, qrammatik sistemi müəyyən edir. Buna görə də dilimiizn yad təsirlərdən qorunmasından danışarkən öncə onun qrammatik quruluşunun qorunmasına diqqət yetirməliyik.  Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, leksik pozuntuları düzəltmək asanlıqla mümkündür, ancaq dilin qrammatik sistemində hər hansı bir elementlə bağlı pozuntuya yol verilərsə, onu aradan qaldırmaq çox çətin olur.

KİV-in dilində müşahidə olunan bu tipli bir sıra   pozuntuları nəzərdən keçirək.

a) Məlum olduğu kimi, dilimizin cümlə quruluşunda tamamlığın hansı halda işlənməsi idarə əlaqəsi vasitəsilə xəbər tərəfindən müəyyən olunur. Başqa sözlə desək, xəbər hansı halı tələb edirsə, tamamlıq, yaxud zərflik də həmin halda işlənir. Təəssüf ki, son vaxtlar həm yazılı, həm də elektron medianın dilində bu qaydanın addımbaşı pozulması ilə üzləşirik:

– Heç kəs vətən torpağına küsməsin.

– Bu xəbər hər kəsi göz yaşına boğacaq.

– Bu tədbirin keçirilməsindən məqsəd gəncləri fəallaşdırmaqdır.

– Biz bu planın həyata keçəcəyindən əminik.

b) Cümlənin xəbərini felin arzu şəkli əvəzinə, yanlış olaraq qeyri-qəti gələcək zamanda işlədirlər:

– Kaş onu tez-tez görərdim.

– İstəyirəm, ürəyimdən keçən ali məktəbə girərdim.

c) Qeyri-qəti gələcək zamanın inkarında ikinci şəxsdə “z” samiti əvəzinə yanlış olaraq “r” samiti işlədirlər.

–Gözlərinlə görməsən, inanmarsan.

– Qış tətilindən sonra dərslərə gecikmərsiniz.

ç) Üçüncü şəxsdə “-dır” xəbərlik şəkilçisinin “r” samitini ixtisara salırlar və nəzərə almırlar ki, bu, fikrin kobud surətdə təhrif olunmasına səbəb olur. “-Dır” şəkilçisi indiki, “-dı” şəkilçisi isə keçmiş zaman anlamını ifadə edir. Təbii ki, bu məqamda tələffüz zamanı “r” səsi eşidilmir, ancaq şifahi nitq qaydalarını kor-koranə yazılı nitqə gətirmək olmaz.

d) Felin icbar növünə aid “gətirtmək”, “yedirtmək” tipli sözlər yanlış olaraq “gətizdirmək”, “yedizdirmək” şəklində işlədilir. Bu hal ədəbi tələffüz normaları baxımından kobud pozuntudur. Bu məqamda yalnız “əmizdirmək” və  “çimizdirmək” sözləri istisna təşkil edir.

e) Müasir KİV-in dilində morfoloji pozuntular baxımından ən böyük problem felin nəqli keçmiş zamanını düzəldən “-mış” şəkilçisinin işlədilməsi ilə bağlıdır. Bu şəkilçi ən qədim zamanlardan bizim günlərə qədər bütün türk dillərində, istisnasız olaraq bütün yazılı və şifahi abidələrin dilində işlənmişdir. Müasir türk dillərinin də hamısında işlənir. Və birdən, təxminən 10-15 il öncə kimlərinsə qərəzli, subyektiv münasibəti üzündən bu şəkilçiyə qarşı “səlib yürüşü” başlanır, onu “sovet televiziyasının dil elementi” adlandıraraq gözdən salmağa çalışırlar və nə yazıqlar ki, buna xeyli dərəcədə nail olurlar...

 Nəqli keçmiş zamanın “-mış”dan başqa “-ıb” şəkilçisi də var, ancaq bu şəkilçi birinci şəxsdə işlənmir və deməli, ifadə imkanları birinci ilə müqayisədə xeyli məhduddur. Şühudi keçmiş zamana aid olan “-dı” şəkilçisi isə tamam başqa semantik məzmun daşıyır. Yalnız dilimizi yaxşı bilməyən adam bu şəkilçiləri bir-birinin əvəzinə işlətməyi təklif edə bilər.  Təsəvvür edin, “mən gəlmişəm” fikrini “-mış” şəkilçisi olmadan necə ifadə etmək olar? Yaxşı, tutaq ki, nəqli keçmiş zamanla bağlı vəziyyətdən birtəhər çıxa bildiniz, bəs həmin “-mış” şəkilçisi ilə düzələn, keçmiş zaman anlamlı feli sifətləri nə ilə əvəz edəcəksiniz? İndiki zaman anlamlı “-an” şəkilçisi ilə?    Dildən nə qədər bixəbər olmaq lazımdır ki, “yazılmış kitab” ifadəsi ilə “yazılan kitab” ifadəsinin fərqini başa düşməyəsən?!

 Əfsus ki, müasir mətbuatımızın dilində bu kobud pozuntuya çox tez-tez rast gəlirik. Rəsmi informasiya vasitələrindən şifahi nitqdə AzTV, yazılı nitqdə isə AzərTAc dilimizin bu çoxəsrlik ənənəsini qorumaq missiyasını öz üzərinə götürmüşdü. Son 3-4 ildə “ana televiziyamız” bu missiyadan könüllü surətdə əl çəkib.

f) Mənsubiyyət şəkilçisi qəbul etmiş sözlərdə yönlük halda bitişdirici samit olaraq “n” samiti işlənir. Məsələn, “Küçədə qonşumuzun oğluna rast gəldim” yaxud “Ermənilər Əligilin kəndinə avtomatlardan atəş açdılar.” Ancaq həmin şəkilçi mənsubiyyət funksiyasından çıxıb sözdüzəldici məzmun qazanırsa, saitlə bitən adi sözlər kimi bitişdirici samit məqamında “y” samiti işlənir. Məsələn, “Bu qəzəl Həsənoğluya məxsusdur”, “Nigar xanım üzünü Koroğluya tutdu”, “Koroğlu əzilmiş nalları Dəmirçioğluya qaytardı.”

Bu yaxınlarda dövlət başçımız cənab İlham Əliyev xalq şairi Vaqif Səmədoğlunun 75 illiyi münasibətilə ona təbrik məktubu göndərmişdir. Başlıq da qrammatik normaya tam uyğun idi: “Xalq şairi Vaqif Səmədoğluya”. Ancaq mətbuatımız bu barədə xəbər yayarkən – “Prezident Vaqif Səmədoğluna məktub göndərdi” cümləsini işlətdi. Başqa bir misal. Ali Baş Komandan Silahlı Qüvvələr Günü münasibəti ilə əsgərlər qarşısında çıxış edərkən – “Bayrağımızı Şuşaya, Xankəndiyə sancacağıq”-demişdir. Mətbuat isə informasiyanı belə verdi: “Prezident bayrağımızı Xankəndinə sancacağıq – dedi.” Göründüyü kimi, hər iki halda dövlət başçısının düzgün, qrammatik qaydalara uyğun işlətdiyi cümlələr mətbuat tərəfindən  təhrif edilərək ədəbi dil pozuntusu şəklində təqdim olunmuşdur.

 Kütləvi informasiya vasitələrinin dilində müşahidə olunan bütün bu tipli dil pozuntuları, ilk növbədə, müəlliflərin ana dilimizi praktik və nəzəri cəhətdən yaxşı bilməmələri ilə bağlıdır. Bu mövcud vəziyyət Dövlət Proqramının iki əsas müddəasının – ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin “ən böyük milli sərvətimiz ” adlandırdığı ana dilimizin yad dillərin təsirindən qorunmasının və ədəbi dil normalarına birmənalı şəkildə əməl edilməsinin vacibliyini şərtləndirir. Zamanın tələbi belədir.

İlham ABBASOV,

“Xalq qəzeti”