M. Ə. SABİR-150

Bütün zamanların şairi, dahi M.Ə. Sabirin anadan olmasının 150 illiyi ilə əlaqədar Prezident İlham Əliyevin sərəncamı böyük şairin həyat və yaradıcılığının çağdaş nəsillərə çatdırılması işinə yeni təkan vermişdir. Yubilyarın irsinin indiyədək məlum olmayan məqamları ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinin direktoru, əməkdar mədəniyyət işçisi, Maarif Teymurla əlaqə saxladıq. Azərbaycan mədəniyyətinin görkəmli şəxsiyyətlərinin şəxsi arxivlərinə, bütövlükdə mədəni irsimizə həmişə həssaslıqla yanaşan Maarif müəllim dedi:
- Təxminən 50 il bundan əvvəl M.Ə.Sabirin ardıcıl və yorulmaz tədqiqatçısı, professor Abbas Zamanov özünəməxsus şəkildə demişdi: "Faktlar göstərir ki, böyük Sabirin dünya şöhrəti illər keçdikcə artır, daha da parlayır". Hələ 100 il bundan əvvəl: "Mən gedərəmsə, məramım yenə dünyada durar" - deyən dahi şairimizin haqlı sözü bir daha öz təsdiqini tapmış oldu. Dövlət başçısının 1 iyun 2010-cu ildə M.Ə.Sabirin 150 illik yubileyi ilə əlaqədar verdiyi sərəncamda deyilir ki, "Molla Nəsrəddin" jurnalının ətrafında formalaşmış ədəbi cərəyanın aparıcı simalarından biri olan mütəfəkkir şairin yüksək istedadla yaratdığı əsərlərin başlıca mövzusunu mənəvi saflığa, mədəni yüksəlişə və maariflənməyə çağırış təşkil etmişdir".
Dünyanın bir çox ölkələrində M.Ə.Sabirin həyat və yaradıcılığı diqqətlə öyrənilir, əsərləri müxtəlif dillərə tərcümə olunur. Böyük şairin dünya şöhrətinin hüdudlarını unudulmaz sabirşünas A.Zamanov ardıcıl öyrənmiş, tədqiqat və təbliğat işini məharətlə yerinə yetirmişdir. Konkret olaraq, Türkiyədə və İranda M.Ə.Sabirin əsərlərinin keçən əsrdə nəşri barədə Abbas müəllim məqalələrinin birində yazmışdır: "Bəzi ölkələrdə "Hophopnamə"yə olan maraq get-gedə artır, Sabir istedadının pərəstişkarları onu özləri çap etməli olurlar. 1941-ci ildə kitabşünas Hilal Nasiri "Hophopnamə"nin 1914-cü il nəşrini Təbrizdə böyük tirajla çap etmiş, kitab bir həftənin içərisində satılıb qurtarmışdır". Bu ənənəni davam etdirən 1975-ci ildə "Hophopnamə"ni türkcədə nəşr etdirən tibb elmləri doktoru, professor Əbdül Məcid Doğru olmuşdur.
M.Ə.Sabirin fədakar, yorulmaz araşdırıcısı A.Zamanovun mənəvi xəzinəmizdə olan zəngin şəxsi arxiv fondunda diqqətlə mühafizə olan yüzlərlə məktub, məqalə günümüz üçün maraq doğurur. Hələ keçən əsrin 60-cı illərindən Sabirin həyatı və yaradıcılığı barədə silsilə məqalələr yazan Abbas müəllim həm də şairin əsərlərini dünyaya çatdırmaq işində xüsusi rol oynamış və sabirşünaslarla ardıcıl olaraq məktublaşmışdır. Onlardan biri də Əbdül Məcid Doğrudur. O, 1975-ci ildə Ankarada Sabirin "Hophopnamə"sini latın qrafikası ilə nəşr etdirmişdir. Ə.M.Doğru "Hophopnamə"nin 1960-cı ildə Azərnəşr tərəfindən buraxılmış nüsxəsini əsas götürmüş, bəyənmiş və nəşr etdirmişdir.
Bu nəşr barədə Abbas müəllim yazmışdı: "Professor Doğru kitaba yazdığı kiçik müqəddimədə Sabir satirasından heyranlıqla danışır: "Doğma ana dilindən və kökündən uzaqlaşan türk şairləri öz xalqının sadə danışıq dilini poeziyaya gətirib onun zənginliklərindən məharətlə istifadə edən Sabirdən nümunə götürməlidirlər". Sonra professor Doğru Sabir satirasının müasir Türkiyə üçün əhəmiyyətli olduğunu təsdiq edib deyir: Sabirin boşboğaz ziyalıları tənqid və ifşa edən satiraları bugünkü Türkiyə üçün olduqca ibrətlidir.
"Hophopnamə"nin Türkiyədə özünə yol tapıb olduğu kimi nəşr edilməsi, şübhəsiz ki, təqdirəlayiq təşəbbüsdür və Sabir irsinin yaşamaq qüdrətini göstərən fərəhli bir hadisədir".
- Maarif müəllim, bu iki sabirsevər alim görüşə bilmişdilərmi? Axı, o vaxtlar Türkiyəyə gediş-gəliş o qədər də asan deyildi...
- Doğrudur, o zaman belə görüşlər çox çətin idi. Nəhayət, Sabir satirasının vurğunu, professor Ə. M. Doğru 1976-cı ildə respublikamıza qonaq kimi gələ bilmişdi. O, professor A.Zamanovla birlikdə Şamaxıya gedərək, Sabirin doğulduğu Şamaxı şəhərini, onun ev muzeyini və qəbrini ziyarət etmişdi. Bu günlərdə isə vətəndaş alimimiz A.Zamanovun şəxsi fondunda onun Əbdül Məcidlə 1976-cı ildən bəri yazışmaları diqqətimizi cəlb etdi və bizi hədsiz sevindirdi. Yeri gəlmişkən, onu da deyim ki, A.Zamanovun şəxsi fondundakı sənədlərin ümumi elmi xülasəsini hazırlamağı və görkəmli şəxsiyyətlərlə yazışmalarını ayrıca qruplaşdırmağı nəzərdə tutmuşuq. Hələlik isə Sabirlə bağlı bir neçə məktuba nəzər salaq.
Böyük Sabirə məhəbbət iki alimi illər boyu səmimi dosta çevirmişdi. A.Zamanovla Məcid Doğrunun həmin məktublarının maraq doğuracağını nəzərə alıb oxuculara təqdim edirik.
A.Zamanovun məktubu
Çox hörmətli professor doktor Ə.Məcid Doğru bəy əfəndilər!
Mən Azərbaycan Dövlət Universitetinin çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı kursunun müdiriyəm və Ankaradakı Türk Dil Qurumunun xəbərləşmə üzvüyəm. Sizin adresinizi mənə 1972-ci ildə Ankarada qurumun qurultayında sizinlə tanış olan professor Fərhad Zeynalov verdi.
1975-ci ildə Ankarada tərəfinizdən nəşr edilmiş "Hophopnamə"dən bir nüsxə əlimə çatmış, kitabı oxuyub çox sevinmişəm. "Hophopnamə"ni olduğu kimi Türkiyədə nəşr etməklə siz çox faydalı iş görmüsünüz. Mən Sabirlə yaxından maraqlanan, onun tədqiqi ilə məşğul olanlardan biriyəm. Odur ki, "Hophopnamə" əlimə çatan kimi, onu dərhal oxuyub başa vurdum. Təkrar edirəm: gözəl təşəbbüsdür! Türkiyədə nəşri çox gözəl təşəbbüsdür. Onun barəsində mətbuatımızda mütləq çıxış edəcək və məqaləni sizə göndərəcəyəm. Əgər lütf edib "Hophopnamə"dən bir neçə nüsxə göndərsəniz, sizə minnətdar olaram. Mən bu nüsxələri mərkəzi kitabxanalarımıza və ədəbiyyat muzeylərinə vermək fikrindəyəm. M.Ə.Sabirlə maraqlandığınız üçün bu gün Sizə aşağıdakı kitabları göndərdim: 1. "Hophopnamə" ərəb əlifbası ilə 1960-cı il nəşri; 2. Müasirləri Sabir haqqında; 3. Sabir və müasirləri.
"Hophopnamə"ni nəşr edərkən sizə yardım edən Ülkər xanıma, Nədimə xanıma və Bilgəham bəyə salam göndərirəm.
Salamlarımla, prof. Abbas Zamanov.
7.IV.1976.
Ə.Məcid Doğrunun məktubu
Abbas bəy! "Hophopnamə" üçün göstərdiyiniz ilgidən (maraqlanmadan) dolayı çox təşəkkür edirəm, var olun, sağ olun. Bu işdə mənim yeganə mənfəətim mənəvi mənfəət olmuşdur.
Sabir, təəssüf ki, Türkiyədə çox tanınmır. Halbuki, qədərincə qüvvətli, gerçəkçi sahəsində orjinal və şeirdə sosial yönümü olan başqa bir şair tapmaq gərək. Sabir ədəbiyyatımızın şahı, "Hophopnamə" isə şah əsərimizdir. Kitabı öz qeyrətlərimlə basdırdım. Para məsələsi söz qonusu olduğu üçün ucuz yolları seçdim. Dolayısı isə ucuz bir mətbəə tapdım və ucuz kağız təmin etdim. İndi bunun üçün nəşr Sabirə layiq bir nəşr deyildir və təəssüf, çox üzdən davranmama rəğmən, bir çox nəşr xətaları vardır. Bu durum məni üzdü. Yəni maliyyə səbəblərindən dolayı transkripsion hərflərini etmədik. Sabirə xidmət borcumuzu ödəmək üçün indiki bu əskiklikləri sinəyə çəkərək kitabı nəşr etdik. Qayəmiz öncə Sabiri Türkiyədə tanıtmaq və sonra mükəmməl ikinci bir nəşr yapmaqdır.
Əsərin Türkiyədə ilgi (diqqət) çəkməsi və kültür çevrələrini həyəcanlandırması məni çox məmnun etdi. Hər kəs bilməlidir ki, mədəniyyətin və kültürün beşiyi Kafkasiyadır.
Bu gün məmnuniyyətlə 10 ədəd "Hophopnamə"ni poçtla göndərdim. Göndərdiyiniz kitab üçün çox təşəkkür edirəm...
27 aprel 1976. Prof. Dr. Ə.Məcid Doğru
A.Zamanovun məktubu
Hörmətli Məcid bəy! Məktubunuzu aldım. Siz haqlısınız, "Hophopnamə"nin təkrar nəşrinə ehtiyac vardır. Çünki kitabda çoxlu xətalar getmişdir. Bunların bəziləri kitabın sonunda göstərilmiş, bəziləri isə nəzərdən yayınmışdır. Mən bir nüsxənin üzərində bütün xətaları islah edib Sizə göndərə bilərəm. Bu gün Sizə bağlama göndərdim. Bunların içərisində irili-xırdalı 50 nüsxə kitab və albom vardır. Göndərilən kitabların içərisində Ş.Cəmşidovun "Dədə Qorqudu" vərəqlərkən" monoqrafiyası və mərhum professor Ə.Sultanlının məqalələr məcmuəsi vardır. Bu məcmuənin 11-100-cü səhifələri "Dədə Qorqud"un tədqiqinə həsr olunmuşdur. Aşıq Şənlik Azərbaycanda məşhurdur. Folklor kitablarında onun adı çəkilsə də haqqında ayrıca kitab nəşr olunmamışdır.
Bundan sonra mən məktubu sizə bizim əlifba ilə makina yazısında göndərəcəyəm. Oxuya bilərsinizmi? Azərbaycandan hər hansı bir kitab lazım olsa, çəkinmədən yazın, göndərməyə hazıram. Kitab mübadiləsi, mədəni rabitə xalqları bir-birinə yaxınlaşdırıb dost edən ən gözəl vasitələrdən biridir.
Xoş diləklərlə, A.Zamanov. 22.V.1976
Ə.Məcid Doğrunun məktubu
Abbas bəy! Göndərdiyiniz kitabları və iki məktubu da aldım. Çox təşəkkür edirəm. Dərəcəsiz məmnun oldum. "Dədə Qorqud"dakı yer adları qonuşunda verdiyiniz bilgilər məni məmnun etdi. Qazılıq dağı xaric, digərləri bizim tərəfimizə uyğundur. "Hophopnamə"dən 10 ədəd daha göndərdim, inşallah, ikinci nəşrə gəlincə, əksiklər gətirilmək üzrə yardımınızı rica edirəm. Zənn edirəm, irəlidə ikinci nəşr Milli Egitim və ya Kültür Bakanlığı vasitəsi ilə nəşr ediləcəkdir. O zaman yardımlarınızla ideal bir kitab alarıq. Əsl məsləgim tibb olduğundan zaman tapa bilmirəm, çox məşğulam. Bir "hobi" (borc) olaraq tarix və ədəbiyyatla.
Diqqətlə kiril əlifbası ilə yazarsınız rahatlıqla oxuyaram. Çünki bunu çox yaxşı bilirəm. Fəqət əlyazısını (kiril) oxuya bilmirəm.
Dr. Ə.Məcid Doğru.
25.07.1976
Gördüyünüz kimi, sabirşünaslıqda hələ nə qədər açılmamış məqamlar var. Çox istərdik ki, gələcək tədqiqatçılar Abbas Zamanov kimi təəssübkeş, vətəndaş qeyrətli, cəfakeş bir alimin elmi fəaliyyətindən nümunə götürüb arxivlərə üz tutsunlar. Bu gün arxivlərdə milli-mənəvi dəyərlərimizə xidmət edəcək saysız-hesabsız mövzular yatır.

Etibar ETİBARLI, yazıçı-jurnalist