Azərbaycan və Böyük Britaniya arasında qarşılıqlı münasibətlərin elmi, humanitar, mədəni və digər sahələrdə inkişafında yeni mərhələ Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondunun yaradılmasıdır (www.bfsac.org.uk).

Dünyanın ən böyük dekorativ-tətbiqi incəsənət və dizayn muzeyi olan, 1852-ci ildə əsası qoyulmuş Viktoriya və Albert Muzeyində Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondunun (2016-cı il sentyabrın 27-də rəsmi qeydiyyatdan keçib təsis edilən) təqdimat mərasimi keçirilib.

AZƏRTAC xəbər verir ki, təqdimatda Böyük Britaniya və Azərbaycan ictimaiyyətlərinə fondun fəaliyyət istiqamətləri elan olunub.

Bu fond Birləşmiş Krallıqda elm və mədəniyyət sahələrində Azərbaycan və Qafqazla bağlı aparılan bütün işlərin davamlı, uğurlu, perspektivli olmasını və beynəlxalq akademik səviyyəsini təmin etmək məqsədilə şəffaf və ədalətli dəstək üçün yaradılıb.

Azərbaycana həsr olunmuş bu cür mühüm tədbir ilk dəfə idi ki, yerli qüvvələrin, ingilis elmi-ictimai, mədəni-siyasi strukturlarının yüksək dəstəyi ilə, bütün ənənəvi qaydalara riayət etməklə və bu hadisəyə uyğun olaraq nüfuzlu incəsənət məbədində - Viktoriya və Albert Muzeyində keçirildi.

Bu təqdimat günü, şübhəsiz, Azərbaycan elmi və mədəniyyəti tarixinə daxil olacaq. Bayram gecəsində fəxri qonaqlar arasında bir-biri ilə sərbəst şəkildə ünsiyyət yaradan və möhtəşəm incəsənət əsərləri ilə əhatəyə alınmış görkəmli elm və mədəniyyət xadimləri, siyasi və ictimai xadimlər var idi. Onlar Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondunun layihələrinin həyata keçirilməsi üçün birgə fəaliyyətlərdən danışırdılar. Səmimi ab-hava tədbirin xüsusi əhəmiyyətindən xəbər verirdi - indiyə qədər dünyanın heç bir nüfuzlu elmi strukturu və universiteti dünya əhəmiyyətli mədəniyyət mərkəzində Azərbaycanla bağlı belə məzmunca böyük tədbir keçirməmişdi. Viktoriya və Albert Muzeyindəki elmi və mədəni gecə soyuq London havasına baxmayaraq, auranın yaratdığı hərarətlə isinərək başladı.

Tədbirdə Birləşmiş Krallığın elmi akademik dairələrinin nüfuzlu üzvləri, Böyük Britaniya hökuməti və parlamentini təmsil edən şəxslər, Böyük Britaniya Baş nazirinin Azərbaycan, İraq və Türkmənistan ilə ticarət üzrə xüsusi nümayəndəsi Baronessa Nikolson, Böyük Britaniya parlamentinin Lordlar Palatasının üzvləri Lord Malkolm Brus və Lord Maykl German iştirak ediblər.

İştirak edən alimlər arasında məşhur tarixçi, Londonun SOAS Universitetinin ərəb tarixi üzrə professoru Hyu Kennedi, 1636-cı ildə Oksford Universitetində təsis edilən Laudian professoru vəzifəsini icra edən ərəb ədəbiyyatı üzrə professor Culiya Brey, Oksford Universitetinin Rusiya və Avrasiya Mərkəzinin direktoru, professor Roy Allison, Oksford Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin professoru, Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzinin Britaniya tərəfdən rəhbəri Edmund Hertsoq, Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzinin Britaniya tərəfdən rəhbəri, professor Robert Hoyland, SOAS Universitetinin Şərq musiqisi üzrə professoru, İranşünaslıq Mərkəzinin üzvü Oven Rayt, həmin universitetin İslam incəsənəti üzrə professoru, SOAS Universitetinin xəzinələri layihəsinin direktoru Anna Kontadini, ABŞ-ın Luiziana ştatının Tuleyn Universitetinin Səfəvilər dövrü üzrə tədqiqatçı alimi, professor Elio Brankaforte, Britaniyanın Ekseter Universitetinin islamşünas professoru Robert Qliv, Şotlandiyanın Sent Endryus Universitetinin orta əsrlər üzrə islamşünas professoru Endryu Pikok, Kembric Universitetinin Qazaxıstan Mərkəzinin direktoru, doktor Siddhart Saksena, Darem Universitetinin aparıcı arxeoloq alimi, doktor Dan Lorens, qədim və orta əsrlər dövrü üzrə tarixçi alim, BBC və digər beynəlxalq telekanallarda yayımlanan elmi-maarifləndirici verilişlərin məşhur aparıcısı və müəllifi doktor Bettani Hyus və başqalarının adlarını çəkmək olar.

Tədbirdə, həmçinin diplomatik missiyaların və yerli işgüzar dairələrin nümayəndələri də iştirak edirdilər.

Gecədə Azərbaycandan da fəxri qonaqlar - Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) prezidenti, akademik Akif Əlizadə, AMEA-nın akademiki, Bakı Dövlət Universitetinin ilahiyyat fakültəsinin dekanı, professor Vasim Məmmədəliyev, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri, Xalq yazıçısı Anar Rzayev, Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin direktoru, akademik Nailə Vəlixanlı, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının direktoru Murad Adıgözəlzadə, eləcə də orta biznesin nümayəndələri və Böyük Britaniyada yaşayan azərbaycanlılar iştirak edirdilər.

Gecənin açılışında Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondunun sədri, Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının rektoru, AMEA-nın müxbir üzvü, Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzinin rəhbəri, İngiltərə-Azərbaycan Cəmiyyətinin həmsədri, professor Nərgiz Paşayeva qonaqları salamlayaraq bu cür tanınmış və nüfuzlu alimlərin fondun təqdimat mərasiminə dəstəyini və marağını məmnunluqla qarşıladığını qeyd etdi. Giriş nitqində professor Nərgiz Paşayeva Oksford Universiteti nəzdində 2013-cü ildən fəaliyyət göstərən Nizami Gəncəvi Mərkəzinin, Azərbaycanın tarixi-mədəni, mənəvi irsinin öyrənilməsi və təbliğində aparılan işlərin və ölkəmiz üçün vacib olan bu Mərkəzin elmi-strateji məqsədlərinin əhəmiyyətini vurğuladı.

Professor Nərgiz Paşayeva giriş nitqində dedi:

-Hörmətli qonaqlar! Bu gün sizi burada görməkdən şadam. Bu gözəl gecə Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondunun yaradılmasına həsr olunub. Bu hadisəni qeyd edənədək biz müəyyən və həlledici olan ilkin mərhələni qət etmişik. XXI əsrə qədər elm bir çox suallara cavab verə bilib. Bununla belə, hələ çoxlu suallar alimləri, insanları, universitetləri maraqlandırmaqda davam edəcək. Cavabların axtarışı prosesinin özü də intellektual və mənəvi aktdır və cəmiyyətin inkişaf səviyyəsini müəyyən edir. Tərəfimizdən yaradılan Britaniya Fondu - bizim başladığımız iş, bizim təşəbbüsümüz müvəqqəti, ötəri, formal xarakter daşımır. Artıq üç ildən çoxdur ki, biz Oksford Universitetinin bir hissəsiyik, burada yaradılmış Nizami Gəncəvi adına Elmi Mərkəzin nəzdində Azərbaycan elmini təmsil edirik. İşlədiyimiz 5 illik akademik elmi-tədris planı iki ildən sonra başa çatır. Vacib amil ondan ibarətdir ki, bu, sadəcə universitetlərarası münasibətlərin təcrübə mübadiləsi mərhələsi deyil, çünki biz Oksford Universitetində tamamilə yeni akademik, peşəkar qurumu təmsil edirik. Biz bütün universitet prosesinin bir hissəsiyik və Azərbaycanın Oksford Universiteti ilə ilk akademik sabit və ciddi əlaqəsiyik. Bizim əsas məqsədimiz əbədi Oksford Universitetinin ayrılmaz tərkib hissəsi olmaq, dünyanın tanınmış, nüfuzlu intellektual cəmiyyətinə daxil olmaqdır. Biz yaxşı anlayırıq ki, bu sadə, bəsit və yüngüllüklə əldə edilən yol deyil. Buna görə də biz tez və asan uğura köklənməmişik. Qarşılıqlı istək və Oksford Universitetindəki hörmətli həmkarlarımızın dəstəyi sayəsində biz mühüm, başlanğıc və vacib akademik addımlarımızı atdıq.

Professor Nərgiz Paşayeva Azərbaycanın Şərqdə demokratik dəyərlərin formalaşmasında və dünya mədəni irsinə töhfəsində xüsusi
rolunu qeyd etdi:

– Böyük Britaniya güclü ənənələri və şanlı tarixi olan böyük dövlətdir. Mənim ölkəmin – Azərbaycanın da fəxr olunası dəyərləri var. Müsəlman dünyasında ilk parlamentli respublika 1918-ci ildə məhz Azərbaycanda yaradılıb. Azərbaycan Demokratik Respublikası qısa müddət ərzində Şərqdə demokratik parlament sistemi üçün şərait yarada bildi. 1918-ci ildə müstəqil Azərbaycanın bütün vətəndaşları milliyyətindən və dinindən asılı olmayaraq bərabər hüquqlar əldə etdi, ilk universitet yaradıldı, parlament çoxpartiyalı idi, kişilər və qadınlar bərabər səs hüququna malik idi. 1919-cu ilin noyabrında mətbuat üzərində senzura ləğv edildi. 60 qəzet və jurnal buraxılırdı, dini fanatizmi tənqid edən karikaturaların dərc olunduğu kəskin satirik jurnallar çap olunurdu. Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən Şərqdə ilk peşəkar muğam operası yaradıldı, mesenat Zeynalabdin Tağıyevin köməyi ilə qızlar üçün dünyəvi gimnaziya açıldı, Azərbaycan ədəbiyyatında yeni janrlar yarandı, səhnə incəsənəti və teatr inkişaf etdi, qədim Şərq şəhərində Avropa memarlıq ənənələrinə uyğun binaların tikintisinə başlanıldı və nəticədə bu ona gətirib çıxardı ki, Bakı Şərq və Qərbi birləşdirən rəmzə çevrildi. 1918-ci ilin dekabrında Bakının general-qubernatoru, Britaniya təbəəsi Tompson Bakıda parlament binası üzərində müstəqil Azərbaycanın üçrəngli milli bayrağının daimi ucaldılması barədə fərman imzaladı.

Bəli, Azərbaycan mənim Vətənimdir, mən Vətənimi sevirəm və onun haqqında çox danışa bilərəm. Azərbaycan mədəniyyəti bütün müsəlman və ümumbəşəri mədəniyyətin mühüm tərkib hissəsidir. Müəyyən mənada o unikaldır, belə ki, özündə türk və fars dünyalarını əks etdirərək kontekstini Avropa və rus mədəni ənənələri ilə zənginləşdirib. Azərbaycan dilində böyük şairlər – Nəsimi və Füzuli, eləcə də dünyada məşhur olan Şah İsmayıl Xətai yazıb-yaradıb. Qorunub saxlanan yazılı dastanın əfsanəvi qəhrəmanı Dədə Qorqud da öz nəğmələrini türk dillərinin Azərbaycan ləhcəsində oxuyurdu.

Bizim üçün böyük şərəfdir ki, fondumuzun təqdimatı məhz Viktoriya və Albert Muzeyi kimi bir yerdə keçirilir. Britaniya taxt-tacı həm keçmişdə, həm də indi dünya mədəniyyəti və incəsənətinin nailiyyətlərinə dəyər verib və onların nadir nümunələrini toplayıb. Təsadüfi deyil ki, unikal “Şeyx Səfi” xalçası və İslam mədəniyyətinin bir çox digər eksponatları məhz burada bütün dünyaya təqdim olunub və buradaca gələcək nəsillər üçün qorunub saxlanılır. Uzaq keçmişdə – VIII-XIII əsrlərdə İslam elm və mədəniyyətinin qızıl dövründə, eləcə də erkən orta əsrlərdə Şərq çox vaxt astronomiya, fəlsəfə, nəqqaşlıq, “1001 gecə” nağılı, cəbr, kimya və tibb sahələrində böyük kəşflər, ellin mədəniyyətinin fəlsəfi əsərlərinin yunan dilindən ərəb dilinə ilk tərcümələri ilə təsəvvür edilirdi. Təəssüf ki, bu gün Şərqin böyük və gözəl ənənələrinin davamı əvvəlki əzəmətini və gözəlliyini itirib. Böyük İslam mədəniyyəti öz fəxarətli və füsunkar imicini geri qaytarmalıdır. Düşünürəm ki, müasir dünyada alimlər və universitetlər arasında açıq və sərbəst əlaqələr, xüsusilə də əsl alimlərin düzgün, ədalətli mövqeyi bir çox humanitar faciələrin qarşısını ala bilər. Yaxın keçmişdə də belə olub – repressiyalar, qırmızı terror, “soyuq müharibə” dövründə təkcə tvist rəqsinə görə və ya caz musiqisinə həvəsə görə insanların Vətən xaini elan oluna bildiyi ölkədə görkəmli şəxslər məhz belə xilas olunurdu. Sovet, eləcə də Azərbaycan alimləri obyektiv tarixi həqiqətdən və kontekstdən məhrum olunurdu, ideoloji möhür var idi, süni və yanlış elmi metodologiyalardan istifadə etmək lazım gəlirdi, tam informasiya blokadası var idi.

Belə bir deyim var – “gec olsun, güc olsun”. Bizim bu gün etmək istədiklərimiz gələcək nəsillər üçün çox vacibdir. İnanıram ki, Böyük Britaniyada yaradılmış Britaniya Fondu bizim çoxdan gözlədiyimiz platforma olacaq. Elmi mövzuların, sualların birgə öyrənilməsi üçün imkanların yaranması bunu təsdiq edir – Bərdədə elmi arxeoloji ekspedisiya, üç magistr və üç doktorantın təhsil alması, dünya şöhrətli alimlərin iştirakı ilə iki beynəlxalq konfransın keçirilməsi, məşhur rus alimi Bertelsin “Böyük Azərbaycan şairi Nizami” əsərinin rus dilindən ingilis dilinə akademik tərcüməsi üzrə görülən böyük iş. Gələcəkdə digər mühüm və zəruri layihələr həyata keçiriləcək. Amma sabah bu gündən asılıdır: əgər bu gün bizdən sonra gələnlər üçün – elmin çətin yollarını seçən gələcək gənc mütəxəssislərə, alimlərə, tələbələrə yol açmaq istəsək.

On il əvvəl mən bu il 20 illiyini qeyd edəcək İngiltərə-Azərbaycan Cəmiyyətinin həmsədri oldum. Yeni yaradılmış fond da bu illər ərzində unudulmaz Lord Freyzerlə, indi isə bütün komanda ilə, Lord Germanla birgə mədəni-xeyriyyə layihələrini həyata keçirdiyimiz bu cəmiyyətin fəaliyyəti üçün yaxşı dayaq olacaq. Bizim “Purcell” məktəbi və Uels Kral Musiqi və Dram Kolleci ilə əməkdaşlığımızı qeyd etmək kifayətdir. Beləliklə, Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondu real və dayanıqlı müsbət nəticə verən ciddi plan və işlər üçün əlverişli elmi zəmin yaradacaq.

Daha sonra Nərgiz Paşayeva dedi:

– Bu fond şəxsi maraqları ilə məhdudlaşan və özünün heç bir həqiqi zəhməti olmadan şəxsi reklamla çırpışanlara deyil, həqiqi istedadlara və qiymətli ideyalara dəstək və inam verəcək. Müasir dünyaya olan yeni təhdidlərə qarşı yeni müdafiələr yaradılsa da, əsas dəyərlər – elm, təhsil, mədəniyyət, idrak və əlbəttə ki, mənəviyyat, sevgi və ədalət hissi hər zaman ümumi təhlükəsizliyin ən yaxşı təminatı olacaq. Britaniya məhz bu yolla – inkişaf etmək istəyənlərə və bacaranlara hər cür şəraiti yaratmaqla böyük dövlət oldu. İnsanın ruhunda və fikirlərində boşluq və işığın yoxluğu olmamalıdır. Bu, Oksford Universitetinin şüarında da çox gözəl əksini tapıb: “Mənim Tanrım işıqdır!” Azərbaycanda savadlı və alim adamı “ziyalı” adlandırırlar, bu söz “daxilən nurlu”, “işıq gətirən” mənasını verir.

Fondumuzun adı onu göstərir ki, biz Qafqazın və regionun öyrənilməsinə diqqət ayıracağıq. Qafqaz təkcə coğrafi anlayış deyil və bu region müasir Avropa elmi kontekstində kifayət qədər öyrənilməyib. Bizim məqsədimiz Oksford Universiteti ilə birgə məlum faktları birləşdirə, sistemləşdirə və cəmləşdirə bilmək və bu məsələyə obyektiv elmi yanaşma üçün bütün şəraiti yaratmaqdır. Bizdə Qərb alimlərinin tanış olmadığı çoxlu arxiv, əlyazma materialları var. Uzun müddət ərzində Qərb alimləri ilə müstəqil, peşəkar, sərbəst tərəfdaşlıq əlaqələri bağlı idi, bir çox alimlərin əsərləri peşəkar, akademik səviyyədə Avropa dillərinə tərcümə olunmurdu. İndi isə yersiz həyəcan, qeyri-sağlam rəqabət və elmdə təsadüfi insanlar olmadan, ümumdünya elmi yanaşmalar sistemi üzrə böyük multimədəni və multietnik region olan Qafqazı ətraflı şəkildə öyrənməyin vaxtı çatıb.

Çox vaxt kiçik cığırlar gözlənilmədən açılan geniş ərazilərə aparır. İnanırıq ki, bizim plan və təşəbbüslərimiz real imkanları əks etdirir və gələcəkdə bizi həm elmi-akademik, mədəniyyətlərarası, həm də insani-ictimai əhəmiyyətli böyük perspektivlər gözləyir. Əminəm ki, nə vaxtsa hazırda dünyada yaşayan 40 milyon azərbaycanlının bütün mədəni-tarixi aspektlərini və irsini özündə cəmləşdirən şimallı-cənublu Böyük Azərbaycan obrazı özünü yeni müstəvidə, həm Şərqin, həm də Qərbin digər xalqları ilə əlaqəli şanlı həqiqət və möhkəm tarixi ənənələr əsasında göstərəcək və nəhayət, Böyük Azərbaycanın tarixi obyektiv həqiqətlər və akademik tədqiqatlar əsasında öyrəniləcək və yazılacaq. Necə deyərlər, “yolu gedərək dəf edərlər” və biz nəticə olaraq bunların öhdəsindən gələcəyik.

Professor Nərgiz Paşayeva hər kəsə fondun səmərəli fəaliyyətinə göstərdiyi yardıma görə minnətdarlığını bildirib.

Çıxışının sonunda Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondunun sədri professor Nərgiz Paşayeva deyib:

– Mən bütün burada olanlara, muzey rəhbərliyinə, bütün sponsorlara və şirkət rəhbərlərinə, öz həmvətənlərimə, xüsusilə də Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzinə 5 illik akademik elmi-tədris planının maddi-texniki bazasının reallaşdırılmasına göstərdiyi ilk sponsor yardımına görə İsgəndər Xəlilova ürəkdən təşəkkürümü bildirmək istəyirəm. Mən mərkəzimizin yaradılmasında Robert Hoylandın və Edmund Hertsoqun, ümumilikdə bizi öz həmkarları kimi qəbul edib hörmətlə yanaşan Oksford Universitetinin bütün rəhbərliyinin əvəzolunmaz rolunu xüsusi qeyd etmək istəyirəm.

Fondun Qəyyumluq Şurasının bütün üzvlərinə, Böyük Britaniyanın aparıcı universitetlərinin hörmətli alimlərinə – professor Robert Qlivə, professor Robert Hoylanda, professor Endryu Pikoka, Britaniya Fondunun yaradılması təşəbbüsünü ilk gündən dəstəkləyən Lord Malkolm Brusa təşəkkür edirəm. Mən Britaniyanın Azərbaycandakı səfiri Kerol Krofts, Britiş Kounsulun Azərbaycan ofisinin direktoru xanım Vayt və BP şirkətinin rəhbəri Bob Dadlidən təbrik məktubları almışam. Bu diqqətə görə onlara da öz təşəkkürümü bildirmək istəyirəm.Həmçinin Moskva Dövlət Universiteti və Bakı Dövlət Universitetində çalışan bütün həmkarlara, mənə dəstək verən tələbələrimə, bu gecədə iştirak etmək üçün Bakıdan gələnlərə, bugünkü tədbirin təşkilatçılığında iştirak edənlərə də təşəkkürümü bildirmək istəyirəm. Bizimlə şəxsən tanış olmayan, lakin Böyük Britaniyada başladığımız işi anlayan və qiymətləndirən, başqaları üçün səmərəli ola biləcək işlərə laqeyd qalmayan və diqqət yetirən Azərbaycan vətəndaşlarına təşəkkürümü bildirirəm. Siz olmasaydınız, heç nə alınmazdı.

Özüm haqqında onu deyə bilərəm ki, mən həmişə universitetin tələbə və müəllim vəhdətinə sadiq olmuşam və 1978-ci ildən bəri universitet mənim ikinci evimdir. İcazə verin, mənim üçün bu unudulmaz gündə, həyatımda, tərbiyəmdə böyük rol oynamış iki əziz şəxsin xatirəsini yad edim. Geriyə nəzər salaraq, nənəm Gövhər xanıma borclu olduğumu anlayıram. O, mənə “nəğmənin təsirinin səsin gurluğunda olmamasını” anlatmış. Unudulmaz babam, məşhur jurnalist Nəsir İmanquliyev isə mənə ən böyük dayaq olmuş, öz gücümə inam yaratmış və digərlərinin uğurlarını tanımağı və onlara hörmət etməyi öyrətmişdir.

Professor Nərgiz Paşayeva təntənəli gecənin qonaqlarının gurultulu alqış sədaları altında çıxışını başa vurdu.

Oksford Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin professoru, Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzinin Britaniya tərəfdən rəhbəri professor Edmund Hertsoq çıxışında Britaniya akademik dairələrində Azərbaycanın və Qafqazın dərindən öyrənilməsinin əhəmiyyətini qeyd edib:

– Məndən əvvəl çıxış edən professor Nərgiz Paşayeva Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondu haqqında kifayət qədər ətraflı məlumat verdi. Azərbaycan və Qafqazın dərindən öyrənilməsinin Britaniyanın akademik dairələri üçün nə dərəcədə vacib məsələ olduğunu bir daha vurğulamaq istəyirəm. Lakin bu sahədə həm Böyük Britaniya universitetləri, həm də digər ölkələrin universitetlərində mövcud olan vəziyyət haqqında bir qədər fikirlərimi bildirmək, Oksford Universitetində Nizami Gəncəvi proqramı çərçivəsində görülən işlərdən bəhs etmək və gələcək planlarımız haqqında fikir mübadiləsi aparmaq istərdim.

Böyük Britaniyada istər Azərbaycan haqqında, istərsə də Qafqaz regionu haqqında tədqiqatlar hazırda çox cüzi, natamam xarakter daşıyır. Bəzi proqramların nəzdində müəyyən regionda danışılan dillər, regionun bəzi ölkələri haqqında müəyyən pərakəndə proqramlar həyata keçirilir. Lakin kompleks şəkildə Azərbaycan və onun digər region ölkələri ilə əlaqələri hələ ki, davamlı və təfərrüatlı şəkildə tədqiq olunmur. Sovet İttifaqının süqutundan sonra bu 20 ildən çox müddət ərzində əsas işlər nə sahədə olub? Bu işlər əksər hallarda qısamüddətli layihələr çərçivəsində aparılan tədqiqatlar idi. Onların bəziləri çox gözəl nəticələr verdi. Yəni müxtəlif mütəxəssislər hər hansı mövzu üzərində üç ildən beş ilə qədər müəyyən layihələr çərçivəsində müəyyən tədqiqatlar aparırdılar. Lakin təəssüflə qeyd etmək istəyirəm ki, həmin layihələrin maliyyələşdirilməsi tükənəndə işlər dayandırılırdı və onların nəticəsi heç də nəzərəçarpacaq dərəcədə olmurdu. Daxilən bu qədər rəngarəng və zəngin bir regionun az tədqiq olunması, Azərbaycan kimi dövlətin, Azərbaycan mədəniyyətinin, ətrafındakı ölkələrlə çox sıx əlaqədə olan bir dövlətin az tədqiq olunması bizdə böyük təəssüf hissi doğurur.

Böyük Britaniyanın akademik dairələrində Azərbaycana dair mövzular, adətən, müxtəsər şəkildə və cüzi formatda inkişaf etdirilirdi. Dünyanın bu hissəsini tədqiq edəndə müxtəlif ölkələrin əlaqələrinə çox böyük diqqət yetirilməlidir. Məsələn, Çinin Böyük İpək Yolu layihəsini izləyərkən istər-istəməz bu Yolun Azərbaycandan da keçdiyini görürük. Getdikcə qloballaşan dünyada həmin tədqiqatlar, geniş kontekstdə müxtəlif ölkələrin bir-biri ilə əlaqələrinin dərindən öyrənilməsi həddindən artıq böyük əhəmiyyət kəsb edir. Oksfordda istər Azərbaycan, istərsə də Qafqaz regionuna aid tədqiqatlara həmişə geniş kontekstdə yanaşılırdı və hazırda da biz bu yanaşmanın tərəfdarıyıq. Professor Nərgiz Paşayeva, professor Robert Hoyland artıq 4 il, ola bilsin ki, bundan da əvvəl bu məsələ ilə məşğul olanda mən böyük iftixar və fərəh hissi ilə Nərgiz xanımın və bizim yanaşmalarımızın üst-üstə düşdüyünü gördüm. Bu da bizi çox həvəsləndirən bir amil idi ki, biz onun əsasında əvvəlcə haradasa 3 illik layihəni planlaşdırmışıq. Yəni məqsəd Oksford Universitetində Azərbaycana, daha geniş kontekstdə Qafqaz regionuna dair tədqiqatların aparılması, həmin tədqiqatların gələcək perspektivləri haqqında düşünmək və gələcəkdə onları davam etdirmək yollarının araşdırılması idi.

Bizim gördüyümüz işlərin arxeoloji aspektləri haqqında sizə bu gecə daha təfərrüatlı məlumat veriləcək. Konfransların keçirilməsi, eyni zamanda müəyyən elmi əsərlərin tərcümə edilməsi bizim mərkəzin əsas iş istiqaməti kimi artıq professor Nərgiz Paşayeva tərəfindən vurğulanıb. Onu da qeyd edim ki, bu işlər bizim universitetimizdə Azərbaycan, ümumiyyətlə, Qafqaz regionu haqqında tədqiqatları yeni müstəviyə çıxara biləcək bir istiqamətdir və biz bunun üzərində də çalışırıq. Lakin mən aspirantura səviyyəsində tədqiqatların aparılmasını vurğulamağı bir daha özümə borc bilirəm. Bildiyiniz kimi, artıq dünya miqyasında müxtəlif ali təhsil müəssisələri arasında Oksford bir nömrəli universitet kimi tanınıb. Aspirantlara göstərdiyimiz dəstəyə görə biz Şimali Amerika universitetlərinə nisbətən xeyli irəliləmişik. Hazırda iki fəlsəfə doktoru və iki magistrlə bu proqram çərçivəsində verdiyimiz dəstək bizim çox yüksək göstəricilərimizdən biridir. Fürsətdən istifadə edərək, İsgəndər Xəlilova maliyyə dəstəyi üçün öz təşəkkürümü bildirmək istəyirəm ki, məhz onun dəstəyi sayəsində həmin işlərin aparılması mümkündür. Bizim əməkdaşlığımızın ilk mərhələsi artıq sona yetmək üzrədir. Çalışacağıq ki, həmin iş artıq mütəmadi olaraq aparılsın. Biz müəyyən bir işi görəndən sonra tamamilə yoxa çıxan bir layihə formatında fəaliyyət göstərmək niyyətində deyilik. Ümidvarıq ki, Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən bu proqramla Qafqaz regionundakı xalqların dillərini, tarixlərini tədqiq edəcək, memarlıq, incəsənət, arxeologiya və regiona aid olan digər sahələrin bizim daimi iş proqramlarımızın ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilməsi üçün əlimizdən gələni əsirgəməyəcəyik.

O ki qaldı tədqiqatlar aparılmasına, bu sahədə işin daimi şəkildə görülməsi həddindən artıq böyük əhəmiyyətə malikdir. Çünki məhz bu yolla biz bu və ya digər fənləri daimi tədris planlarımıza daxil etməyə müvəffəq olacağıq. Britaniya Fonduna bizə bu sahədə göstərdiyi dəstəyə görə minnətdarlığımızı bildiririk və ümidvarıq ki, gördüyümüz bu iş uzunmüddətli və davamlı olacaq. Mən bir şeyi qeyd etməyi özümə borc bilirəm. Əgər professor Nərgiz Paşayeva bu işə belə peşəkar yanaşmasaydı, heç vaxt bu uğurları əldə edə bilməzdik. Mən müxtəlif akademik tədbirlər çərçivəsində Qafqaz regionuna 1980-ci illərdən bəri mütəmadi olaraq səfər etmişdim və nadir hallarda professor Nərgiz Paşayeva kimi məqsədli, cəsarətli şəxslərlə görüşmüşdüm. Yəni biz belə şəxslərlə çox geniş elmi proqramların həyata keçirilməsinə müvəffəq ola bilərik.

Çıxışımın sonunda mən vitse-kansler Luiza Riçardsonun mesajını da sizə çatdırmağı özümə borc bilirəm. Bizim vitse-kanslerimiz bu gün bizə qoşula bilmədiyinə görə təəssüfünü bildirib. Lakin o, həm Nərgiz Paşayevaya, həm də akademik işlərə dəstəyinə görə Mərkəzin ilk sponsoru İsgəndər Xəlilova öz təşəkkürünü bildirir. Çatdırmaq istəyir ki, gələcəkdə Britaniya Fondunun Oksfordla birgə bu sahədə görəcəyi işlərə onun tərəfindən hərtərəfli dəstək göstəriləcək.

Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondunun Britaniya tərəfdən təsisçisi Lord Malkolm Brus çıxışında qeyd edib ki, Azərbaycandakı tolerantlıq bir çox ölkələr üçün örnək ola bilər:

– Mən təsisçilər arasında yeganə adamam ki, heç bir elmi dərəcəm yoxdur. Belə bir fondla, Oksford Universiteti ilə və bu universitetin nəzdində həyata keçirilən proqramlarla işləmək mənim üçün çox böyük bir fürsətdir. Onu da qeyd edim ki, bir parlament üzvü kimi mən Aberdin dairəsindən seçilmişəm və bu da istər-istəməz neft sahəsi ilə əlaqələrimin yaranmasına səbəb olub. BP-nin baş qərargahı məhz mənim seçildiyim dairənin ərazisində yerləşir. Dəfələrlə Bakıya səfərlərim zamanı BP nümayəndələri ilə təmasda olanda görürdüm ki, çox vaxt onların Azərbaycan və ümumilikdə Qafqaz regionu haqqında məlumatları o qədər də geniş deyil. Lakin Azərbaycanda keçirdiyim vaxtlarda mən çox maraqlı bir təcrübə qazanmışam və bu təcrübəni də sizinlə bölüşmək istərdim. Azərbaycanın ən cəlbedici cəhətlərindən biri bu ölkənin əsrlər boyu kübar, dünyəvi bir cəmiyyət kimi mövcud olmasıdır. Eyni zamanda, dini dözümlülük və tolerantlıq bu ölkəni səciyyələndirən amillərdən biridir. Hazırda böhranlara bürünmüş bu dünyada Azərbaycanın təcrübəsi çox təqdirəlayiqdir və ümidvaram ki, bu sahədə aparılan akademik işlər bu ölkənin təcrübəsinin dünya miqyasında tanınmasında mühüm rol oynayacaq. Məhz buna görə, istər bu fonda, istərsə də bu proqrama göstərilən hər hansı yardım qarşılıqlı anlaşma və ən mütərəqqi təcrübələrin daha geniş şəkildə tətbiq olunmasına böyük yardımçı olar. Bu, həm Böyük Britaniyanın, həm də Azərbaycanın xeyrinə aparılan bir işdir.

Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzinin Britaniya tərəfdən rəhbəri, Oksford və Nyu-York universitetlərinin professoru Robert Hoyland da tədbirin əhəmiyyətini vurğulayıb:

– Mən, ilk növbədə, professor Nərgiz Paşayevaya xüsusi təşəkkürümü bildirmək istərdim. Onunla ilk görüşümüz 2013-cü ildə olmuşdu. Mən həmin vaxt Azərbaycanda arxeoloji qazıntıların imkanlarını öyrənmək istəyirdim, çünki bundan öncə Suriya və İraqda apardığım arxeoloji qazıntılar təəssüflər olsun ki, vaxtından əvvəl bitməli idi. Görüşümüzün ən gözəl təəssüratı ondan ibarətdir ki, bu işlərimizin qərəzsiz, təfərrüatlı və heç bir müdaxilə olmadan həyata keçirilməsi üçün bizdə, demək olar, eyni həvəs var idi. Gənc tələbələrə istər maliyyə, istərsə də intellektual baxımdan hərtərəfli yardımın göstərilməsi də bizi birləşdirən ümumi məqsəd və amallarımızdan biri idi. Bu ilk təşəbbüsümüz getdikcə bizi daha geniş üfüqlərə gətirib çıxarmışdı ki, onların nəticələrindən biri Oksford Universitetində Nizami Gəncəvinin adını daşıyan belə bir elmi mərkəzin açılması, müxtəlif elmi əsərlərin Azərbaycan və rus dillərindən ingilis dilinə tərcümə edilməsi və beləliklə, tələbələr üçün daha geniş imkanların yaradılmasından ibarət idi.

Məndən öncə çıxış edən Edmund Hertsoqun sözlərinə qüvvət, bu ümumi təşəbbüsümüzün müvəqqəti xarakter daşımaması və yaxud qısamüddətli bir layihə formasında olmaması üçün biz onun davamlılığını təmin etmək məqsədilə, eyni zamanda, Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondunun yaradılmasına nail olmuşuq. Beləliklə, Azərbaycan və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondunun təsis tədbirinə qoşulduğunuza görə hər birinizə səmimi qəlbdən təşəkkürümü bildirirəm və xüsusən bu işin aparıcı qüvvəsi olan professor Nərgiz Paşayevaya öz minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm.

Qeyd edək ki, Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondu Azərbaycanın qədim şəhəri Bərdədə Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzinin alimləri tərəfindən aparılan arxeoloji qazıntılara da mühüm dəstək göstərib. Tədbir zamanı qonaqlara professor Robert Hoylandın rəhbərliyi altında keçirilən bu elmi-arxeoloji ekspedisiyanın nəticə və tapıntıları təqdim olundu. Təqdimatı interaktiv formatda doktor Pol Vordsvos keçirdi. Qonaqlar böyük maraqla indiyədək məlum olmayan unikal faktların açıqlandığı məruzəni dinlədi. Bu araşdırmalar çox mühüm elmi nailiyyətdir və şübhəsiz ki, Azərbaycanın tarix salnaməsində öz yerini alacaqlar.

Gecənin qonaqları Azərbaycanı və Qafqazı öyrənən Britaniya Fondunun təqdimatı barədə təəssüratlarını bölüşüblər.

İngiltərə-Azərbaycan Cəmiyyətinin Britaniya tərəfdən həmsədri, Böyük Britaniya parlamentinin Lordlar Palatasının üzvü Lord Maykl German fondun yaradılması və fəaliyyətinin vacibliyini qeyd edib: “Azərbaycanın sehri ondadır ki, bu ölkəni çoxları tanımır. Bu, Şərqlə Qərbi, Şimalla Cənubu özündə birləşdirən, bəşəriyyətə, onun mədəniyyəti və irsinə unikal töhfə vermiş çox gözəl diyardır. Azərbaycan bəşəriyyətin inkişafı yolunun ən yaxşı cəhətlərini qəbul edib. Ona görə də bu ölkə haqqında bilmək, onun tarixini, mədəniyyətini, dünya mədəniyyətinin inkişafına töhfəsini öyrənmək çox vacibdir. Britaniya Fondunun yaradılması Azərbaycanın bütün bəşəriyyət üçün əsl dəyərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması üçün mədəni-tarixi zərurətdir. Böyük Britaniya bu yolda hər cür dəstəyini göstərəcək”.

AMEA-nın prezidenti, akade­mik Akif Əlizadə Azərbaycanın milli dəyərlərinin Böyük Britaniyada və Avropada təbliğ olunmasında professor Nərgiz Paşayevanın fəaliyyətini vurğulayıb: “Londonda Viktoriya və Albert Muzeyində tədbirin keçirilməsi möhtəşəm hadisədir və bu, Azərbaycanın elm və mədəniyyət tarixində öz yerini alacaq. Nərgiz Paşayevanın təşəbbüsü ilə Oksford Universiteti nəzdində böyük Nizami Gəncəvinin adını daşıyan mərkəzin yaradılması və uğurlu fəaliyyəti elmi dairələrdə böyük marağa səbəb olub. Buna görə mən AMEA-nın müxbir üzvü, professor Nərgiz Paşayevaya elmimizə yeni nəfəs gətirdiyi və Azərbaycan adına bu qədər xeyirli işlər gördüyü üçün səmimi qəlbdən təşəkkürümü bildirirəm”.

Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin direktoru, akademik Nailə Vəlixanlı Azərbaycanla Böyük Britaniya arasında mədəni körpülərin yaradılmasının, iki ölkənin muzeyləri arasında elmi fəaliyyətin genişləndirilməsinin vacibliyini qeyd edib: “Bu tədbirdə dünya şöhrətli alimlərin iştirakı bu tarixi hadisəyə böyük diqqətin cəlb olunduğunu, tədbirin elm və mədəniyyət xadimləri arasında marağa səbəb olduğunu və münasibətlərimizin inkişafına böyük töhfə verəcəyini göstərir”.

BDU-nun ilahiyyat fakültəsinin dekanı, akademik Vasim Məmmədəliyev tolerantlığın təbliğatı işində fondun fəaliyyətinin böyük əhəmiyyətini qeyd edib: “Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzi Böyük Britaniyada Azərbaycanı öyrənən ilk və yeganə elmi strukturdur və tanınmış alimlər arasında hörmət qazanıb. Yeni yaradılmış Britaniya Fondu öz üzərinə böyük elmi perspektivləri, fundamental tədqiqatları əhatə edən faydalı missiya götürüb və mədəni-sosial əlaqələrin genişləndirilməsinə kömək edəcək”.

Sonda qonaqlara istedadlı gənc skripkaçı Elvin Qəniyevin və dünya şöhrətli muğam ifaçısı, Azərbaycan xalq artisti Alim Qasımovun iştirakı ilə sürəkli alqışlarla qarşılanan konsert proqramı təqdim olunub.