“O olmasın, bu olsun”  filmi  1956-cı ildə ekranlara çıxarıldı. Doğrudur, dahi Üzeyir bəyin 1910-cu ildə yazdığı bu operettanı  ekranlaşdırmaq cəhdi əvvəl də olmuşdu. İlk dəfə 1918-ci ildə Baqram Papazyan ilə S.Lakka filmi çəkməyə cəhd edirlər. Çəkilişlərə Xanjonkovun o zaman yeni təsis olunmuş Yalta studiyasında başlanır. Lakin film uğur qazana bilmədiyi üçün tez də sıradan çıxır.

Xalq artisti, kinorejissor Hüseyn Seyidzadə böyük həvəslə bu operettanı ekranlaşdırmağa başlamış və onu böyük uğurla başa çatdırmışdı. Filmə ssenarini Sabit Rəhman yazmışdı. Ancaq filmin yaranma prosesində bir sıra  çətinliklər meydana çıxmışdı.

Ən çətin olan aktyor ansamblının seçilməsi idi. Əvvəla, operettanın tamaşasında məşhur aktyorlar iştirak etmişdilər. Məsələn, elə  teatrda Məşədi İbadı Mirzəağa Əliyev ifa etmişdi. Rejissor bu rolda da onu çəkməyi  qərarlaşdırmışdı. Lakin çəkiliş təzə başlamışdı ki, aktyor  qəflətən vəfat etdi. Sonradan Ələsgər Ələkbərov, Mirzə Babayev də bu rolda sınaqdan keçirildi. Filmin quruluşçu operatoru Əlisəttar Atakişiyev Gənc Tamaşaçılar Teatrına gəlib film üçün aktyor seçmək istəyərkən Əliağa Ağayevi bəy, Əhməd Əhmədovu isə hambal rolunda görmüşdü. Elə oradaca hambal rolunu ifaçısını qəqiqləşdirə bilmişdi, Əliağa Ağayevi isə Məşədi İbad roluna  sınaq çəkilişlərinə dəvət etmişdi. Doğrudur, bu rola  çox aktyorlar dəvət olunmuşdusa da, rejissor nəhayət ki, Əliağanın üzərində dayanmışdı. Ən ciddi problem filmin gənc qəhrəmanları üçün aktyor seçimi idi. Sərvər  roluna ilk sınaqdan  keçirilən Rəşid Behbudov oldu. Lakin  qrim ustasının məsləhəti ilə bu rola Hüseyn müəllim  ilk dəfə  “Görüş”  filmində  çəkilmiş, ixtisasca həkim olan Arif Mirzəquliyevi çəkməyi qərara aldı. Gülnaz roluna isə uzun illər M.F.Axundzadə adına Milli Kitabxanada çalışmış Tamara Gözəlovanı seçdi.

Amma məsələ bununla qurtarmadı. Film coxpersonajlı  olduğundan  digər qəhrəmanların ifaçılarını da müəyyənləşdirmək lazım idi. Haqlı olaraq  bu  filmi Azərbaycanın məşhur aktyorlarının  qalereyası da adlandırırlar. Yaxşı ki, rejissor bu qədər görkəmli aktyorlarımızı bir filmdə toplaya bilmişdi. Bəziləri  iddia edirlər  ki, filmin  bu qədər  müvəffəqiyyət  qazanmasının  səbəbi də elə  bu məşhur aktyorların   filmdə iştirakıdır və  müəlliflər elə  buna görə belə bir yola əl atmışlar. Ancaq burada  bir məsələni də unutmaq olmaz. Belə ki, ən yaxşı  aktyorlar Üzeyir dühasının məhsulu olan belə bir əsərdə  rol almağı özlərinə  şərəf  bilirdilər. Digər tərəfdən isə,  rejissor  bu  sənət  ustalarını  ekranda yaşatmaq istəyirdi. Bu gün həmin sənətçilərlə ekranda qarşılaşanda adam  həqiqətən  fəxarət hissi keçirir. Bir baxın, kimlər çəkilib  bu filmdə: Ağasadıq Gəraybəyli, Möhsün Sənani, Adil İsgəndərov, Mustafa Mərdanov Münəvvər  xanım Kələntərli, Barat xanım Şəkinskaya, Lütfəli Abdullayev...daha kimlər, kimlər...

Hələ məşhur xanəndə Xan Şuşinskinin  ürəkləri  riqqətə  gətirən  şaqraq  səsini demirəm. Onun  qonaqlıq səhnəsində “Kürd-Şahnaz”ı, Tükəzban İsmayılovanın “Segah” muğamlarından ifa etdikləri parçalar hər dəfə ekrandan səslənəndə  adam daxili bir rahatlıq tapır.

Məlumat üçün bildirək ki, bu kinolent Azərbaycanın ilk rəngli bədii filmidir.

Ekranlara çıxarıldığı ilk illərdən film artıq dünyanın bir sıra ölkələrində uğurla nümayiş etdirildi. Asiya və Afrika ölkələrinin Beynəlxalq Daşkənd Kinofestivalında göstərilən kinokomediya o vaxt yüksək qiymət almışdı. Filmin xarici ekranlara çıxışı da uğurlu oldu. SSRİ Xarici Ölkələrlə Mədəni Əlaqələr İdarəsinin sədri A.Davıdov Azərbaycan Kinematoqrafçıları İttifaqının I katibi Hüseyn Seyidzadəyə göndərdiyi məktubunda yazırdı: “O olmasın, bu olsun” filmi 40 ölkəyə, o cümlədən İran, İraq , Yuqoslaviya,Yaponiya, Avstriya, ABŞ  İsveçrə  və Macarıstana satılıb”. Daha sonralar film 10 ölkəyə satıldı.

O vaxtlar Azərbaycana qastrol səfərinə gəlmiş hind kinematoqrafçıları bir neçə Azərbaycan filminə baxdıqdan sonra üstünlüyü Hüseyn Seyidzadənin filmlərinə vermişdilər. Hətta hind kinosunun böyük ustadı Rac Kapur  onu Hindistana  dəvət etmişdi: “Gedək Hindistana, orada film çəkərsən, səni milyonçu edərəm”.

Hüseyn Seyidzadə Hindistana  getmədi, ancaq Azərbaycanda  çox dəyərli filmlər yaratdı. “O olmasın, bu olsun”  ona əsl mənada şöhrət  gətirdi. Həmişə deyirdi ki, Üzeyir bəyin heç olmasa, bir əsərini ekrana gətirdiyimə görə özümü xoşbəxt sayıram.

Bu əsər, doğrudan da, dünyanı  dolaşdı. Onu İranda da, Rusiyada da, Avropa ölkələrində də sevdilər. Bu, əslində, Üzeyir bəy sənətinin əsl mənada  təntənəsi idi. Gələn il  filmin 60 illik yubileyi  keçiriləcək. Çox təəssüf ki, onun yaradıcılarının, demək olar ki, əksəriyyəti aramızda yoxdur.

Amma onları yaşadan, xalqın xatirəsində əbədiləşdirən  Üzeyir dühasından yaranan “O olmasın, bu olsun” filmi var.

M.MÜKƏRRƏMOĞLU,
“Xalq qəzeti”