Onun həyat yolu əsl  nağıla  bənzəyir. Biri vardı, biri yoxdu... Bir Səttar vardı.  Dünya malında  gözü olmayan,  qəlbi, ruhu büllur kimi təmiz, həyatın əzablarını  içində çəkən,  bu əzablarını  kağız  üzərinə  tökərək  çox dəyərli  rəsmlərə  çevirən, ömrünün ən   qiymətli anlarını bu əsərlərlə bir yerdə  keçirən  bir insan, Səttar  var idi.  O bu dünyanın  qaranlığa  yox, işığa gedən yolunu seçdi  və  bu işığın yaratdığı   rənglər  dünyasında  özünü tapdı. O rənglərin dilini, söz-söhbətini öyrəndi, onların  köməyi ilə  öz rəssam  dünyasını  yaratdı.

   ...Bir Səttar  var idi... O, iqlimi  sərt, təbiəti  küləklər əlindən  cana doymuş  Bakının    Əmircan kəndində  1909-cu ilin dekabrın  15-də,  soyuq bir  qış günü  dünyaya  göz açmışdı. Uşaqlığı bu  kənddə   keçmişdi. Bu  kənddə  dil öyrənmiş, təhsil almışdı və  elə  rəssamlığına da  burada başlamışdı. 1931- ci ildə Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbinə, 1933-cü ildə isə  V.İ. Surikov  adına  Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutuna daxil olmuşdu. 1941-ci ildə  həmin institutu bitirmişdi. Məşhur rəssamlar V.A. Favorskinin və Q. M. Şaqalın tələbəsi olmuşdu. Əmək fəaliyyətinə  “Kommunist” qəzetində Əzim Əzimzadənin  rəhbərliyi ilə başlamışdı. 1931-1933-cü illərdə o dövrə uyğun  ilk karikaturaları çap edilmişdi.

Səttar Bəhlulzadə iki Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni və medallarla təltif olunmuşdur. Əsərləri R.Mustafayev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində və Azərbaycan Dövlət Şəkil Qalereyasında, eləcə də Moskva və s. şəhərlərin muzeylərində saxlanılır. S.Bəhlulzadə 14 oktyabr 1974-cü ildə Moskva  xəstəxanasında  vəfat etmiş, Əmircan kəndində dəfn olunmuşdur. Qəbri üstündə böyük sənətkarımız  Ömər Eldarovun yaratdığı  möhtəşəm abidə ucaldılıb. Bunlar S.Bəhlulzadənin həyatının qısa  xronikasıdır. Amma adi həyatdan fərqli olaraq,  onun  ömür salnaməsində  əsrarəngiz bir  rənglər  dünyası da  var ki,  bu,  Səttara əbədiyaşarlıq  bəxş edib, onu insanlar arasında  seçilmişlər sırasına  çıxarıb.  Onu  bu  dünyaya  qovuşduran  yaradıcı   təxəyyülünün   məhsulu olan  dahiyanə    əsərləridir.  S. Bəhlulzadənin bu  əsərlərini   qiymətli edən    onların  Azərbaycanla,  vətən  torpağı ilə bağlılığıdır. Bu yaradıcılıq  çələngindən hansı əsəri götürürsən-götür,  oradan  bu  torpağın ətrini, nəfəsini  duyacaqsan. Səttar  üstündə  gəzdiyi  vətən torpağının   bütün rəng çalarlarını  öz əsərlərinə  gətirə bilib. İstər  qrafik, istərsə də  rəngkarlıq janrında  yaratdığı əsərlərində  Azərbaycan var, onun  insanlarının   obrazları var. Əslində onun yaradıcılıq predmeti  təbiət idi. Yaşıl meşələr, sıldırım qayalar,  çaylar, göllər və bir də Abşeronun  sərt  təbiəti. O,  bu  təbiəti sevirdi,  onunla  nəfəs alırdı,   saatlarla, günlərlə  dəniz  sahilində oturub  dalğaların melodiyasını  dinləyər,  sonra da bu melodiyaların  notlarını  rənglərə  çevirərdi. Həzz alardı  bu peyzajlardan, ətrafında da kimsə olmazdı ki, öz  xoşbəxt dəqiqələrini onunla bölüşsün.

 Çox  qəribədir ki, ilk zamanlar  onun əsərlərini  cızma-qara kimi  qiymətləndirənlər də olub. Zaman  keçdikcə bu əsərlər  özlərinin əsl  qiymətini alanda, daha doğrusu,  böyük muzeylərin eksponatına  çevriləndə  Səttarın  böyüklüyü, ucalığı , dahiliyi ortaya çıxıb. Onun hər bir əsəri haqqında  istədiyin qədər  danışmaq olar. “Xəzər üzərində axşam”, “Xəzər gözəli”, “Əbədi məşəllər”, “Kəpəzin göz yaşları”, “Vətənimin baharı”, “Azərbaycan nağılı” , “Əfsanəvi torpaq”, “Şahnabat”, “Naxçıvan. Axşamçağı Ordubad bağlarında”, “Vətənimin baharı”, “Bakıda atəşfəşanlıq”, “Qudyalçay vadisi”, “Qızbənövşəyə gedən yol”, “Əmircan”, “Neft daşları”, “Şamaxı üzümlükləri” və s. əsərləri  tamaşaçını  Səttarın  sehrli dünyasına aparır, onu  təbiətin  görünməz  sirləri ilə qarşılaşdırır. O, bu əsərlərini Moskvada  sərgiləməyi  çox arzulayırdı. Amma  bu arzusu  çox  sonralar, ağır  xəstəlik  dövrünə  təsadüf etdi. Onu  bu  sərgiyə  aparmamışdılar.  Dostlarının köməyi ilə sonra  böyük  çətinliklə  bu  sərgiyə özünü  çatdırmış  və  həmin vaxt orada   əməliyyat olunmuşdu.

 Əvvəllər  sosialist  realizmi  cərəyanına meyillənən  rəssam  sonralar fransız impressionistlərinin  yolu ilə gedərək  öz sənət  dünyasını yaratdı. Və o vaxtdan ömrünün sonuna kimi həmin üsluba sadiq qaldı.  Sənətşünaslardan  birinin dediyi kimi, Səttarın meşələri yamyaşıl, çayları dumdurudur. Səttarın ağacları çiçəkli, torpağı rayihəlidir. Səttar torpaq adamıdır. Bəli, Səttar Bəhlulzadə təpədən dırnağa kimi rəssam idi. Əsərlərinə  tamaşa edəndə  adam  daxili bir  qürur hissi keçirir. Azərbaycanın  belə  dahilər  diyarı olduğuna  görə  fəxr edirsən.

 Səttarın yaradıcılığı romantikdir. Onun əsərləri lirikayla doludur. Səttarın rəsmlərində ağrı, əzab, problem yoxdur. Qara rəng yoxdur.  Bu  əsərlərdə hər şey idealdır, hər şey gözəldir. Təbiət dumduru, insanlar tərtəmizdir.

Bu yazını  hazırlayarkən  saytlardan  birində   bir fakt diqqətimi çəkdi. Səttar  müəllim   danışırmış ki,  altmışıncı illərin əvvəllərində Moskvada təşkil olunmuş  Ümumittifaq sərgisində Qazaxıstan Mədəniyyət Nazirliyinin əməkdaşları onun orada nümayiş etdirilən “Xəzər gözəli” (1960) adlı əsərini görüb müəllifin ardınca Bakıya gəliblərmiş. Onlar rəssamla görüşdükdən sonra həmin əsəri Qazaxıstan Dövlət Rəsm Qalereyası üçün almaq istədiklərini bildiriblər. O  isə artıq əsərin Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyi üçün alındığını  söyləyib.  Bu cavabı eşidən qonaqların əhvalı pozulur. Söhbət vaxtı onlar maraq xatirinə rəssamdan əsərin neçəyə alındığını öyrənməyə çalışırlar. Səttar isə bunu gizli saxlamağa çalışir. Qazaxıstanlılar əsərin geri alınmasının mümkünlüyünü dilə gətirməklə ona 25 min rubl (o vaxt üçün  şox böyük məbləğ idi)  verməyə hazir olduqlarını bildiriblər. Bunun üçün onun razılığını istəyiblər. Buna nail ola bilməyəndə onlar rəssamdan heç olmasa ona əsər üçün verilən qonorarın miqdarını söyləməyi xahiş ediblər. Səttarın “600 rubl” sözündən sonra qazaxıstanlı qonaqlar uzun müddət çaşqınlıqdan özlərinə gələ bilməyiblər. Ən sonda onlar heç olmazsa bu əsəri rəssamdan təkrar çəkməyi xahiş ediblər. O isə “Təkrarçılıqla məşğul olmuram” cavabını verib.  Səttar  belə insan idi. Hətta ona  verilən Dövlət mükafatından da  imtina etmişdi. Gürcülər də onu Tiflisə  dəvət etmişdilər. Amma o, Azərbaycandan,  doğma torpaqdan heç vaxt  aralı yaşamadı. Vətən  sevgisi onun əsərlərinə də hopmuşdu. Hansı əsərinə baxırsan,  orada Azərbaycan var, bu torpağın tarixi qəhrəmanları,   qurub- yaradan insanları, dağları, dərələri, çayları, füsunkar təbiəti var. Vaxtilə doğma yurdu Azərbaycan onu sona qədər dünyaya tanıda bilməsə də, onun özü Azərbaycanı tanıtdı. 2009-cu ildə UNESCO-nun qərarı ilə Səttar Bəhlulzadənin 100 illik yubileyinin bütün dünyada qeyd olunması da bunun təsdiqidir...

Bəli, bir  Səttar vardı. O, rənglərin dili ilə danışar, rənglər aləmində  rahatlıq tapardı. Amma nağılın sonunda  göydən  düşən üç almadan heç biri ona qismət  olmadı.  Vaxtilə işığa doğru   getdiyi  yol onu əbədiyyətə  qovuşdurdu. İşıqlı dünyada isə onun  nəsillərə yadigar  olan əsərləri qaldı.

Elçin ORUCOV,
Əməkdar mədəniyyət işçisi, rəssam