Qəribə görkəmi var idi. Bəziləri onu amerikalılara oxşadırdı. Geydiyi kovboy şlyapası ona  çox yaraşırdı. Bəlkə də, o, ətrafdakıların diqqətini çəkmək istəyirdi.Amma  bu  versiya  o qədər inanılası  deyildi.  Tofiq müəllimin çox sadə xasiyyəti var idi.  İnsanlarla  rahat  dil tapa  bilirdi. Onunla işləyənlər deyirdilər ki, Tofiq müəllimin ipək kimi xarakteri var,  çəkiliş meydançasında  isə tamam başqa  adam  olurdu. Əsl professional kino  xadimi idi. Çəkdiyi  filmlərin   kino salnaməmizdə öz yeri var. Bu  filmləri  fərqləndirən əsas  cəhətlər orada milli  xüsusiyyətlərin  üstünlük təşkil etməsi  idi.  Xalqın milli ruhu, adət-ənənələri onun  filmlərində   məharətlə əks olunurdu.

Tofiq müəllimi  xatırlayarkən  onun  şərəfli  bioqrafiyasına  ekskurs etmək, yaradıcılıq yoluna  nəzər salmaq  yerinə düşərdi.

Tofiq Tağızadə 7 fevral 1919-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub. Şəhər mühitində böyümüş gəncin uşaqlıqdan teatra, kinoya böyük həvəsi olub. Tağızadədə kinoya marağı uşaqlıq illərində tamaşa etdiyi məşhur Çarli Çaplinin filmləri doğurub. Orta məktəbi bitirən kimi əvvəlcə energetika texnikumuna daxil olub, paralel musiqi məktəbində də oxuyub. Kinoya gələn yolları dolanbac döngələrdən keçib. 1938-ci ildə Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunun energetika fakültəsində oxuyub. Üçüncü kursda oxuyarkən müharibə  başlayıb. Tofiq cəbhəyə göndərilib. Rostov yanxınlığında gedən döyüşlərin birində ağır yaralanaraq geri qaytarılıb.

Nəhayət, müharibə başa çatıb. Bununla da, Tofiq Tağızadə arzusuna qovuşub. O, Moskvada  Kinematoqrafiya İnstitutunun  kinorejissorluq fakültəsinə qəbul olunub. O, burada məşhur kino xadimi və bilicilərindən dərs alıb. Tələbəlik illərində istedadlı gənclərlə bir yerdə çalışıb. Sonralar onların hər biri məşhur kinorejissor kimi nəinki öz ölkələrində, həm də dünyada tanınıblar. Bu gənclərin arasında Tağızadənin tələbə yoldaşı, sonralar məşhurlaşacaq rejissor Əjdər İbrahimov da var idi. Bu gənclərin hər biri müharibənin ağrı-acılarını çəkmiş, onun dəhşətini yaxından hiss etmişdilər. Ona görə də, bir yerdə söhbət edərək fikirləşirdilər ki, hər kəs öz ölkəsinə qayıtdıqdan sonra mütləq müharibələri pisləyən filmlər çəksinlər.

Təhsil illəri başa çatdıqdan sonra Tofiq Tağızadəni “Mosfilm” kinostudiyasına göndərdilər. Bir müddət Moskvada çalışdıqdan sonra öz arzusu ilə doğma vətənə qayıdan və ömrünün sonuna kimi çalışdığı C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında fəaliyyətə başlayan Tofiq Tağızadə milli kino tariximizin yeni səhifələrini yazdı.       Tofiq müəllim “Görüş”lə (1953)  gəldi sənətə. “Görüş” onu əbədi olaraq bu sənətə bağladı. Keçən əsrin 50-ci illərində çəkdiyi üç filmlə milli kinomuza yeni üslub gətirdi. “Görüş”, “Uzaq sahillərdə” (1958), “Əsl dost” (1959)  filmləri milli kinomuza yeni nəfəs  verdi.

O, ömrünün 40 ilə yaxın bir dövrünü kinoda keçirdi. Kino tariximizdə Tofiq Tağızadənin məxsusi yeri var.  Çəkdiyi filmlərdə özünü  professional sənətkar kimi  təsdiq etdi. Bu filmlərdə Azərbaycanın tarixi də, mədəniyyəti də, məişəti də çox sənətkarcasına öz həllini tapıb. Və bu gün bu filmlər əsl məktəbdir, onlardan çox şey öyrənmək, əxz etmək mümkündür.

Tofiq müəllim zamanın problemlərini ekrana gətirir və insanları bu problemlər ətrafında düşünməyə sövq edirdi. O, tamaşaçı ilə açıq mükaliməyə girir, onun daxili “mən”ini özü ilə üzbəüz qoyur. Tofiq müəllim Vətənini, xalqını sevən sənətkar idi. Filmlərindəki ən kiçik detallarda belə milli-mənəvi dəyərlərimizin görüntüləri var. Hətta, sovetin asıb-kəsən vaxtında belə cəsarətlə danışır, simvollar vasitəsilə bu xalqın taleyinə zərbə vuranları qamçılamaqdan çəkinmirdi.

Tofiq Tağızadə o sənətkarlardandır ki, onun yaradıcılığı xalqımızın taleyi ilə sıx surətdə bağlıdır. O, “Dədə Qorqud ” dastanının motivlərini kinoya gətirən ilk kinorejissordur. Bu filmin yarandığı vaxtdan 40 ilə yaxın bir dövr keçməsinə baxmayaraq, yenə də ona tamaşaçı marağı səngiməmişdir. “Dədə Qorqud ” (1975) Vətən, millət, bəşəri dəyərlər haqqında filmdir. Tofiq müəllimin xidmətləri ondan ibarətdir ki, o, bu hissləri, bu bəşəri duyğuları bizə olduqca real şəkildə çatdıra bilib.

Tofiq  Tağızadə   müharibədə həm ön, həm də arxa cəbhəni gördüyündən  bu mövzuda  filmləri  çox canlı  alınırdı.  “Uzaq  sahillərdə”   filmi  dünyanı  dolaşdı. “Mən ki gözəl deyildim ” filmi də  müharibə haqqında düşüncələrdir. Gənclikləri müharibənin amansız qanunları məngənəsində boğulan Səidələrin, Məzahirlərin canlı surətləri var burada. Əslində film insan taleləri haqqındadır. Hansı məqamda olursa-olsun insan yaşamağa can atır. Tofiq müəllim bu filmində zamanın obrazını yaradıb. Bu motivlər filmdə elə vəhdətdə birləşib ki,  canlı bir harmoniya yaradıb.

Tofiq müəllim “Arşın mal alan” filminin II variantını (rəngli, genişekranlı)  da yaratdı. Bu film   60 ilə yaxındır ki, ekranlarımızda nümayiş etdirilir.

Bir zamanlar  ekranlarımızı  fəth edən  “Yeddi oğul istərəm ” filmində ziddiyyətli məqamlar olsa da, rejissor filmi siyasiləşməkdən uzaqlaşdırıb, hadisələrə başqa yön verib. Gəray bəyin, Bəxtiyarın obrazlarını qarşılaşdıran münaqişələr fonunda rejissor ictimai münasibətləri açıqlayır. İnsanları üz-üzə qoyan ictimai bəlaların köklərini axtarır.

T.Tağızadə adi məişət mövzularına müraciət edəndə də  onlarda  ciddi ictimai motivləri  daha da qabarıq  verməklə  tamaşaçını  vacib  problemlər barədə  ciddi düşünməyə sövq edirdi. “Bağ mövsümü ” (1985)  isə kinodramdır. Bu film adi, gündəlik həyatımızın problemləri haqqındadır və film bizi ətrafımızda baş verən və biganə qaldığımız hadisələr haqqında düşünməyə vadar  edir.

Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığına müracət  etmək  onun ən başlıca arzusu olub. “Ölülər”  tragikomediyası üçün ssenari də yazmışdı. Amma uzun illər bu arzusunu reallaşdıra bilməmişdi. Nəhayət, Azərbaycanda  kino sənətinin böhran vəziyyətinə düşdüyü 90-cı illərin  əvvəllərində   o, bu  layihəni  böyük  çətinliklə reallaşdıra bildi. “O dünyadan salam” filmi də onun yaratdığı  sonuncu film oldu. Rejissor pyesdən  bizə   tanış motivləri müasirləşdirdi və onu bu günümüzün hadisələri ilə bağlaya bildi.

Vaxtının az olmasına baxmayaraq, daim axtarır, yeni bir nəfəslə kino aləmini işıqlandırmağa çalışırdı. Olduqca həssas, işgüzar olan Tofiq Tağızadənin daxili dünyası onun filmlərində əksini tapır. Hər bir filmində böyük bir insan kimi dəyərləri görünür. Onların sayı o qədər çox deyil. Cəmi 13 filmdir. 14-cü filmi isə yarımçıq qalmışdı.

Tofiq müəllim xalq artisti idi. Ömrünün son illərində xüsusi studiya yaratmışdı. İşləmək istəyirdi, lakin amansız ölüm onu aramızdan tez apardı. Bu böyük sənətkarın xatirəsi kinonu sevənlərin qəlbində əbədi yaşayacaqdır.

M.MÜKƏRRƏMOĞLU,
“Xalq qəzeti”