O qanlı yanvar faciəsindən xalqımızı 24 illik zaman fasiləsi ayırır. Azərbaycan xalqı zaman-zaman ağır faciələrlə üzləşmiş, haqsızlıqlarla qarşılaşmışdır. Xalqımızın başına gətirilən belə faciələrdən biri də qanlı 20 Yanvar hadisəsi idi.

1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə kleçən gecə Bakı şəhərinə və Azərbaycanın bir neçə rayonuna keçmiş Sovetlər İttifaqının qoşun hissələri fövqəladə vəziyyət elan edilmədən yeridilmiş, dinc əhaliyə divan tutulmuş, yüzlərlə insan qətlə yetirilmiş, yaralanmış, itkin düşmüşdü. Sovet ordusunun, xüsusi təyinatlı dəstələrinin və daxili qoşunlarının iri kontingentinin Bakını zəbt etməsi xüsusi qəddarlıq və misli görünməmiş vəhşiliklərlə müşayiət edilmişdi.

Fövqəladə vəziyyətin tətbiqi əhaliyə elan olunanadək hərbi qulluqçular 82 nəfəri amansızcasına lqətlə yetirmiş, 20 nəfəri ölümcül yaralamışdılar. Fövqəladə vəziyyət elan edildikdən sonra isə yanvarın 20-də və sonrakı günlərdə Bakı şəhərində 21 nəfər öldürülmüşdü. Fövqəladə vəziyyətin elan olunmadığı rayonlarda - yanvarın 25-də Neftçalada və yanvarın 26-da Lənkəranda daha 8 nəfər qətlə yetirilmişdi.

 Beləliklə, qoşunların qanunsuz yeridilməsi nəticəsində Bakıda və respublika rayonlarında 137 nəfər öldürülmüş, 744 nəfər yaralanmış, 841 nəfər qanunsuz həbs olunmuşdur. Hərbi qulluqçular tərəfindən 200 ev və mənzil, 80 avtomaşın, o cümlədən təcili yardım maşınları, yandırıcı güllələrin törətdiyi yanğın nəticəsində dövlət əmlakı və şəxsi əmlak məhv edilmişdi. Həlak olanların arasında qadınlar, uşaqlar və qocalar, həmçinin, təcili yardım işçiləri və milis nəfərləri var idi. O vaxt SSRİ və keçmiş Azərbaycan SSR konstitusiyaları kobudcasına pozulmuş, Azərbaycanın suveren hüquqları tapdalanmışdı.

 Bu süqut etməkdə və çökməkdə olan nəhəng imperiyanın - Sovetlər Birliyi imperiyasının son, yalquzaq xislətli akkordları idi.

O zaman mən Qubadlı rayon prokuroru vəzifəsində işləyirdim. Rayon Ermənistanla həmsərhəddir. Qondarma “Dağlıq Qarabağ hadisələri ilə” bağlı 1988-ci ildən başlayaraq sərhəd kəndləri erməni yaraqlılarının hücumlarına məruz qalırdı. İlk dəfə sərhəddə yerləşən Eyvazlı kəndi erməni yaraqlıları tərəfindən bütünlüklə yandırıldı və kənd əhalisinin böyük hissəsi rayon mərkəzində məskunlaşdı, bir hissəsi isə digər rayonlara köçməli oldu. Bütöv bir kəndin yandırılması faktı respublika ictimaiyyətindən gizlədildi. Bu həmin dövrün iqtidarının xalqa zidd, yabançı siyasətindən irəli gəlirdi. Belə faktlar isə yeganı hal deyildi.

Həmin dövrdə Azərbaycan KP MK-nın orqanı olan “Kommunist” qəzetinin növbəti nömrəsi 18 yanvar 1990-cı ildə çıxdığı halda, ondan sonrakı nömrəsi yalnız 27 yanvar 1990-cı il tarixdə işıq üzü görmüşdü. Başqa sözlə, doqquz gün qəzet çap edilməmiş, bu müddətdə 20 Yanvar faciəsi barədə xalqa rəsmi məlumat verilməmişdir.

 Yanvarın 19-da hərbi əməliyyatın növbəti mərhələsi kimi Azərbaycan televiziyasının enerji bloku partladılmış, respublika televiziyası və radiosunun verilişləri tamamilə kəsilmişdir. Faciə baş verən gündən isə digər kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyəti dayandırılmış, xalq informasiya almaq hüququndan məhrum edilmişdi.

 Yanvarın 22-də Bakıda şəhidlərin izdihamlı dəfn mərasimi təşkil edildi. Lakin təpədən-dırnağa qədər silahlanmış, “müzəffər sülh ordusu” kimi dünya ictimaiyyətinə həmişə təqdim edilən Sovet ordusunu dinc əhalinin qarşısına çıxaranlar, hətta iqtidar rəsmləri də dəfn mərasimində iştirak etməyi lazım bilmədilər.

Yalnız, o zaman Moskvada məcburi təqaüdə göndərilmiş ümummilli lider Heydər Əliyev özünün və yaxınlarının həyatını təhlükə qarşısında qoyaraq, yanvarın 21-də Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələrək, buraya yığışmış azərbaycanlılar qarşısında çıxış etmiş, imperiya siyasətini kəskin tənqid etmişdir.

Ümummilli lider Heydər Əliyev elə həmin tarixdə Azərbaycan KP MK-ya, Ali Sovetə, Nazirlər Sovetinə, Azərbaycan xalqına 20 Yanvar faciəsi ilə əlaqədar başsağlığı teleqramı göndərmiş, teleqramın respublika mətbuatında dərc olunmasını, radio və televiziya ilə verilməsini, matəm nitqində oxunmasını xahiş etsə də, həmin teleqramın rəsmi mətbuatda dərc edilməsi məsləhət belə bilinməmiş, başqa sözlə, xalqa çatdırılmamışdır.

Haqlı sual doğur: 20 Yanvar faciəsinin qarşısını almaq mümkün idimi? Bu suala ümummilli lider Heydər Əliyev yuxarıda qeyd etdiyimiz çıxışında dəqiq cavab vermişdir: “Dağlıq Qarabağ hadisələrinin ilkin mərhələsində ölkənin ali partiya, siyasi rəhbərliyi tərəfindən vaxtında zəruri tədbirlər görülsə idi, gərginlik indiki həddə çatmaz, tərəflər itkilərə məruz qalmaz, başlıcası isə 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə çoxlu insan qırğını ilə nəticələnən hərbi müdaxilə üçün də zəmin yaranmazdı”. İnanıram ki,  ümummilli lider Heydər Əliyev həmin vaxt hakimiyyətdə olsa idi, bu ağır hadisənin qarşısını ala bilərdi.

1990-cı il yanvarın 19-20-də Bakı şəhərinə qoşunların yeridilməsi ilə əlaqədar faciəli hadisələrin təfsilatının və səbəblərinin təhqiqi üzrə Azərbaycan Respublikası  Ali Sovetinin deputat-istintaq komissiyasının yaradılmasına və Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının 19 yanvar 1992-ci il tarixli iclasında həmin komissiyanın işinin yekunlarının müzakirə edilməsinə baxmayaraq, 1994-cü ilə qədər bu məsələyə siyasi-hüquqi qiymət verilməmişdir. Yalnız ümummilli lider Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 29 mart 1994-cü il tarixli iclasında 1990-cı il yanvarın 20-də Bakıda törədilmiş faciəli hadisələr müzakirə edilmiş və bu hadisələrə siyasi-hüquqi qiymət verilmişdir.

Qərarda göstərilir ki, qabaqcadan düşünülüb hazırlanmış bu təcavüzkarlıq aksiyası Azərbaycan xalqının demokratiya və milli azadlıq uğrunda mübarizəsini boğmaq, xalqı təhqir edərək ona mənəvi zərbə vurmaq məqsədi daşımışdır.

20 yanvar hadisələri ərəfəsində Sovet İttifaqı Kommunsit Partiyasının rəhbərliyinin xalqın mənafeyinə zidd olan siyasəti, Azərbaycanın suverenliyi və ərazi bütövlüyünə qarşı Mərkəzin, şəxsən Mixail Qorbaçovun apardığı qeyri-obyektiv və qərəzli xətti geniş xalq kütlələrinin qəzəbinə səbəb olmuşdur.

Azərbaycan xalqını dəhşət və müsibətə düçar etmiş 20 yanvar faciəsi bütün dünyada böyük əks-səda doğurmuş, mütərəqqi qüvvələrin qəzəb və hiddətinə səbəb olmuşdur. Bir çox ölkələrin radiostansiyaları da yanvar faciəsi haqqında hərtərəfli informasiya verir və imperiya qüvvələrini lənətləyirdi.

Xalqımız artıq 20 Yanvar faciəsinin 24-cü ildönümü qeyd etməyə hazırlaşır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev göstərmişdir:

“20 Yanvarda sovet rejiminin hərbi, siyasi və mənəvi təcavüzünə məruz qalmış Azərbaycan xalqı öz tarixi qəhrəmanlıq ənənələrinə sadiq olduğunu bütün dünyaya nümayiş etdirdi. Azərbaycanda haqq-ədalətin müdafiəsi yolunda canlarından keçmiş Vətən övladları Qanlı Yanvarda xalqımızın qəhrəmanlıq salnaməsinə parlaq səhifə yazdılar”.

20 Yanvar faciəsi həm də qondarma “Dağlıq Qarabağ problemi” ilə əlaqədar baş vermişdir. Bununla bağlı bir məqamı da qeyd etmək xüsusilə yerinə düşər. Xalqımız bu problemin beynəlxalq hüquq normalarına müvafiq dinc yolla yaxın vaxtlarda ədalətli həllini səbirsizliklə gözləyir. Lakin Qarabağ probleminin dinc yolla həlli istisna olduğu halda, şübhəsiz, xalqımız Silahlı Qüvvələrimizin Ali Baş Komandanı, möhtərəm Prezidentimiz  İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə öz torpağını hərb yolu ilə azad etmək hüququnu özündə saxlayır. Bu bizim təbii, ayrılmaz, konstitusion hüququmuzudur.

İlham ABBASOV,

hüquq üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü