Cəbhə  xəttində

...Maşınımız Əhmədbəyli — Horadiz yolundan  sağa  burulur. Yastı təpələrin  arası  ilə  uzanan  asfalt Kərimbəyli kəndinə gedir.   Əvvəllər bu yol  Füzuli  şəhərinə aparardı.  İndi isə  Şükürbəylidə  qurtarır.  Ot-ələf,  kol-kos   yolu  basıb. Nabələd adam yolu  itirər.  Ancaq yerli  sakinlər  istiqaməti, dönüm-döngəni  dəqiq bilirlər.

Qarşıda görünən Ərgünəş dağlarıdır.  Burdan baxanada  adama  elə gəlir ki,   dağlar  lap  yaxındır,  hətta  əl  uzatsan  çatar.  Ancaq  Qarabağ düzlərini üzük  qaşı  kimi  dövrəyə  alan   dağlar  çox  uzaqdır.  Ordan  əsən  küləklər  alışıb-yanan ürəyimizə  təsəlli-təskinlik gətirsə də, gecələr yuxumuza  girsə  də  uzaqdır.   Yollar  bağlıdır.  Artıq  20  ildir ki,  yağı  düşmən  əlindədir. Qarşıdakı  dağların vüqar  və  əzəməti  nə qədər  məftunedici  olsa da,  kəndə yaxınlaşdıqca  görünən dəhşətli   mənzərələr bu   romantikadan  zövq  almağa  imkan vermir: indi  Şükürbəyli kəndində salamat  qalmış ocaq,  yararlı  yaşayış binası tapmaq asan  deyil. 

Xarabazara çevrilmiş  kənd,  evlər  və  yollar burada  çox  da   uzaq olmayan  keçmişdə   amansız  döyüşlərin  getdiyindən   xəbər verir.

Kəndin  icra  nümayəndəsi  Ədalət  Həsənovun  dediyinə  görə,  Şükürbəyli  camaatı  müharibə  dövründə  də   hərbçilərə yaxından  kömək edir,   kişilər  döyüşçülərimizlə çiyin-çiyinə  düşmənə  qarşı   vuruşur,  qadınlar  səngərlərə ərzaq-yemək  daşıyırdılar.  O qanlı-qadalı  illərdə  kəndin  11 sakini  şəhid olub. İndi burada  sağ  qalan  ailə üzvləri  ilə  yaşayan  Məhliqa  Vəliyeva  həmin döyüşlərdə   həyat  yoldaşını  və oğlunu,  Xəyalə Namazova isə ərini  və qayınatasını   itiriblər. 

Ümumiyyətlə,   burada  380  ailə  yaşayır,  27  fermer  təsərrüfatı  fəaliyyət göstərir.  Sakinlərin  məişət  şəraitini  yaxşılaşdırmaq  üçün  son iki  ildə  kəndə qaz  çəkilib, işıq  və su   təminatı  problemləri  həll  olunub.  Əvvəllər  ordunun tərkibində   erməni  işğalçılarına  qarşı  döyüşmüş  Çingiz   Həsənov  hazırda  kəndin  bələdiyyə  sədridir.

Rayonun  Qazaxlar, Əhmədalılar  və Mirzənağılı  kəndləri  də  cəbhə  bölgəsinə  yaxın  ərazilərdə  yerləşir. Bu  kəndlərin   sakinləri  2012 — 2013-cü  illərdə  qaz,  işıq,  içməli su  ilə   təmin  olunublar,  kəndlərarası  yollar  təmir  olunub. Mirzənağılıda 72, Qazaxlar kəndində isə 64 ev bərpa olunub.  Müharibə dövründə  bu  kəndlərin  7 sakini  şəhid olub,   2  azyaşlı   uşaq isə   minaya   düşərək  həlak  olub.   Kəndlərin ekstremal  şəraitdə  olmasına  baxmayaraq, son  2  ildə   vaxtilə   müxtəlif səbəblərə  görə  buradan  getmiş  7  ailə   yenidən  doğma evlərinə  qayıdıb.  Onlardan Tofiq  Məhərrəmov  və Hidayət  Qasımovla  söhbət etdik.   Bildirdilər ki,   indiyədək  Bakı   şəhərində  qalsalar da,  burada  sakinlər  üçün  yaradılan  şərait  onları  doğma ocağa  qayıtmağa  sövq  edir.

Alıxanlı  kəndi  ermənilərin  atəş  mövqeyindən  təxminən  500  metr  məsafədədir.  Ərazisi 4007  hektar,  qeydiyyatda  olan  əhalinin  sayı isə  3550  nəfərdir.  Daim  atəş  altında  olan  bu  kənddə  hazırda   1600 nəfər,  o cümlədən  16  qaçqın ailəsi yaşayır. Qaz,  işıq,  su  problemləri  həll edilib, 22  artezian  quyusu  vurulub, elektrik  dirəkləri  və  naqillər  dəyişdirilib.

Kəndin  16  şəhidindən  7-si  hərbi  əməliyyat  zamanı, 9-u  isə atəşkəs dövründə  həlak  olub.   Əhalinin sosial   şəraiti  qənaətbəxşdir.  Kənddə  8 fermer  təsərrüfatı  fəaliyyət  göstərir.   İcra nümayəndəsi  Vaqif Hacıyev  bildirdi ki,  indiyədək  vaxtilə  evlərini tərk  etmiş 50 ailə  kəndə  qayıtmaq  niyyətində  olduğunu  bildirib.  Onlar, sadəcə, evlərinin  təmir  edilərək,  yaşayış  üçün yararlı  hala  salınmasını  gözləyirlər.  Qeyd  edək ki,   burada  artıq  təmir  işləri  başa  çatmış  evlərdə  180  ailə  yaşayır.

Ümumiyyətlə,   Füzuli  rayonunun  işğaldan  əvvəlki ərazisi  1382  kvadrat kilometr,  əhalisinin sayı  94 min  470  nəfər idi.  Qeyd  etmək  lazımdır ki,  işğaldan  sonra   ərazidə  ölkə  başçısının sərəncamı  ilə  2107  ailəlik 11 “Qayıdış”, 1  fin  evləri,  2104  ailəlik  “Zobucuq”  qəsəbələri  salınıb.  Rayonun yerdə qalan əhalisi isə respublikanın 50-dən çox şəhər və rayonunda  müvəqqəti məskunlaşıb.

Füzuli Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı  Alı  Alıyev bütün bunlar barədə söhbəti davam etdirərək dedi:

— İlk  növbədə  qeyd  etmək  lazımdır ki,  1993-cü  ilin  oktyabrında Füzuli  rayonunun  bütün  ərazisi  işğal  altına  düşmüşdü.   Yalnız  ulu öndər  Heydər  Əliyevin  hakimiyyətə  qayıdışından,  başıpozuq  dəstələr  ləğv  edilərək vahid  komandanlığa  tabe olan nizami ordu  yaradılandan sonra  qoşunlarımızın  döyüş  qabiliyyətinə  və  gələcək  qələbələrə ümid yarandı. Məhz bundan sonra  o  vaxtkı  Prezidentimiz və  Ali Baş Komandan  Heydər   Əliyevin  bilavasitə  rəhbərliyi ilə  Qarabağ müharibəsi   tarixində erməni  işğalçılarına  qarşı  güclü  əks-hücum  planı  hazırlandı.  Bu, həm də   silahlı   qarşıdurmanın  davam etdiyi  illər  ərzində  ordumuzun  uğurla nəticələnən  ilk və yeganə  əks  hücum   idi.  Bütün  əsgərlərimizdə  qələbəyə  və  ümummilli  liderə  sonsuz   inam əhval-ruhiyyəsi   hökm  sürürdü.

Nəticədə  1994-cü  il  yanvarın   5-də   və 6-da  ordumuzun  zəfərli  yürüşü  ilə Füzuli rayonunun  Horadiz  şəhəri  və 21  kəndi   işğaldan  tamamilə azad edildi.  Şəxsən mən Füzuli  rayonunu  Qarabağ müharibəsində Azərbaycanın Stalinqradı  adlandırardım.  Belə ki,  məhz  bu döyüşdən  sonra  bütün xalqımızda ordumuzun  gücünə  və onun Ali Baş   Komandanına,  eləcə də,  gələcəkdə işğal altında olan bütün torpaqlarımızın  azad  ediləcəyinə,  ərazi   bütövlüyümüzün   bərpa  olunacağına  dərin  inam  yarandı.  Bu  qələbə  yürüşündə  füzulili döyüşçülər də  əsil  hünər nümunələri göstəriblər.  Bütövlükdə,  Qarabağ  müharibəsində  Füzuli  rayonundan olan   736  döyüşçü  şəhid,  1240  nəfər əlil  olub,  181  nəfər  itkin və ya   girov  düşüb. 6  nəfər isə  Azərbaycanın  Milli  Qəhrəmanı  adına layiq  görülüb.

Füzuli istiqamətindəki   bu  qələbədən  sonra  Azərəbaycanda daha  güclü,  müasir  səviyyəli  ordunun  qurulması  prosesinə start verildi, ölkədə  nizami ordu  quruculuğu  formalaşmağa başladı. Bu  sahədə   əldə  olunan nailiyyətlər  hazırda ölkə  Prezidenti  İlham Əliyev  tərəfindən böyük  müvəffəqiyyətlə  davam etdirilir.

Qeyd  etmək istərdim ki,  respublika  Prezidenti İlham  Əliyevin Füzuli rayonuna  hər gəlişi  sakinlərimizi ürəkdən  sevindirir.   2012-ci  il dekabrın 15-də  Prezident kimi  dördüncü  dəfə rayonumuzda olan dövlət başçısı  son bir il  yarım ərzində   Horadiz  şəhərində  və  ərazidə  tikilmiş  10 yeni  obyektin —  Heydər Əliyev  Parkının,  Heydər  Əliyev Mərkəzinin, Yeni Azərbaycan Partiyası rayon  təşkilatı  üçün  inzibati binanın,  Gənclər  Mərkəzinin, Rayon Mədəniyyət  Sarayının,  Şahmat Mərkəzinin,  240  şagird  yerlik  Horadiz  şəhər  3  nömrəli  tam  orta  məktəbin, Əhmədbəyli  kənd ərazisində  tikilmiş  5  min  tonluq soyuducu  anbar binasının, Yuxarı Qarabağ  kanalının  Bala  Bəhmənli kəndinin  ərazisindən  keçən  hissəsində 25  meqavat  gücü olan  Füzuli  Su  Elektrik  Stansiyasının  birinci  növbəsinin  açılışında  iştirak etdi  və  görülmüş  işləri yüksək   qiymətləndirirdi. Həmin  tarixi  səfər  və   keçirilən  unudulmaz  görüşlər  hər  bir  Füzuli sakininin qəlbində  sonsuz  sevinc  və  iftixar  hissi  doğurmuş,  sabaha  olan  inam və   ümidi daha  da  artırmış,  xoş,   unudulmaz  xatirələrə çevrilmişdir.

Azərəbaycan  Prezidentinin  17 dekabr   2012-ci il  tarixli  sərəncamı ilə  Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi  inkişafının  sürətləndirilməsi  məqsədilə  2  milyon  manat  vəsait ayrılmışdır. Həmin  vəsaitlə   Horadiz şəhərində,  rayonun  kənd  və   qəsəbələrində   abadlıq,  quruculuq  işləri  davam etdirilir.  Dövlət  Bayrağı  Meydanı,  Milli   Qəhrəmanların  Xatirə-Abidə  Kompleksi, Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi,  Mərkəzi Kitabxana sistemi  üçün  binalar, şübhəsiz ki,  Horadiz  şəhərinin  gözəlliyini  daha  da artıracaq.  Yaxın  günlərdə   isə 140  çarpayılıq Mərkəzi Xəstəxana  binasının, 320  şagird yerlik  gimnaziyanın,  Qazaxlar,  Molla-Məhərrəmli, Araz — Zərgər kəndlərində  orta  məktəb binalarının tikintisinə başlanacaq. Bundan  başqa,  bir  sıra  kəndlərdə  uşaq  bağçalarının tikintisi,  məktəblərin,  mədəniyyət və   səhiyyə  müəssisələrinin  bərpa  işləri  də  aparılacaq.

Dövlət  Proqramında Füzuli  rayonunda  bir sıra  tədbirlərin  həyata keçirilməsi  nəzərdə tutulmuşdur. Buna uyğun olaraq Horadizdə yeni  Aqroservis  filialı  tikilmiş və 70 nəfər burada işlə  təmin  olunmuşdur. Rayonun 39  yaşayış  məntəqəsindən 19-na  qaz  çəkilişi başa çatıb. Hazırda  Horadiz  şəhəri,  Arayatlı,  Babı,  Mollaməhərrəmli, Şükürbəyli,  Kərimbəyli,  Böyük  Bəhmənli, Bala Bəhmənli, Əhmədbəyli, II Mahmudlu,  Qarabağ,  Alıxanlı, Əhmədalılar,  Qazaxlar, Aşağı  və Yuxarı  Kürdmahmudlu  kəndlərinin  sakinləri  təbii qazdan   istifadə  edirlər.  “Zobucuq”,  “Qayıdış”  qəsəbələrinə  qaz  çəkilişi  isə  davam edir. Bu  ilin  sonunadək  bütün  rayon   ərazisinin  mavi  yanacaqla  təmin  olunması  planlaşdırılıb.

Rayonun  bütün  yaşayış  məntəqələrində  telefonlaşma  işi  artıq  başa  çatıb.  Telefona ehtiyacı olan  hər  kəsin  telekommunikasiya  qovşağına  müraciət  etməsi  kifayətdir ki, evlərinə telefon  çəkilsin.

Füzulidə suvarma suyu  və içməli  su  təminatı  problemləri  uzun  müddət  narahatlıq  doğururdu.  Son illər  bu sahədə də  əsaslı   işlər  həyata  keçirilib.  “Azərsu” ASC  tərəfindən  Horadiz  şəhərində,  Araz — Dilağarda, Aşağı  Yağlıvənd  və Arayatlı  kəndlərində içməli  su  məqsədilə  10 artezian  quyusu  vurulub, 8  yaşayış  məntəqəsində isə  suvarma  üçün  20  artezian  quyusu  istifadəyə verilib.  Bu  istiqmətdə  işlər davam  etdirilir.  Yaxın  vaxtlarda dövlət investisiya qoyuluşu  hesabına  daha  26  yerdə  içməli  və  suvarma  suyu  məqsədilə  artezian quyuları  qazılacaq.

Ötən il   iqtisadiyyatın  bütün sahələrində,  o  cümlədən  kənd  təsərrüfatında böyük  uğurlar əldə edilmişdir. Belə ki,  36  min   hektar  sahədən  103  min  tona  qədər taxıl götürülüb. Füzuli  respublikada  100 min  ton  həddini  keçən  rayonlardan  biri olub.  Həmçinin  ötən il 2200  ton  ət,  11612  ton  süd, 6  milyon  240  min  ədəd  yumurta, 151  ton yun,  400  ton  pambıq,  230  ton  üzüm,  110  ton  meyvə  istehsal olunub  ki, bu  da  əvvəlki  illərlə  müqayisədə  irəliləyiş  deməkdir.

Son  illər  təhsil,  səhiyyə  və  mədəniyyət  müəssisələrinin fəaliyyətinə  diqqət  daha da artırılmış,   intizam  və  nəzarət gücləndirilmişdir. Xüsusilə bu sahələrin  maddi- texniki  bazasının  möhkəmləndirilməsi  üçün  əsaslı  tədbirlər  işlənib həyata keçirilmişdir.  Təkcə   belə bir  faktı  xatırlatmaq  kifayətdir ki,   ərazidəki  45  ümumtəhsil  müəssisələrinin  hamısı,  tibb və   mədəniyyət  müəssisələrinin əksəriyyəti  yenidən  tikilmiş,  yaxud  əsaslı  təmir  olunmuş binalarda  yerləşir.

Füzuli  rayonunun  yaşayış  məntəqələrində  bərpa olunan  və yenidən  tikilən  evlər  haqqında  danışarkən  deməliyik ki,  bu sahədə  “Dövlətqaçqınkom” (4211 ev) və  Respublika  Bərpa  Agentliyi (1024  ev)  ilə yanaşı, Almaniya  Texniki  Əməkdaşlıq  Cəmiyyəti (496 ev),  Beynəlxalq Xilasetmə Komitəsi (1038  ev), Beynəlxalq  Qırmızı  Xaç  və Qırmızı  Aypara  Cəmiyyəti  (318 ev)  və  Norveç  Ali  Komissarlığı (276  ev) kimi təşkilatlar  da  fəaliyyət  göstərirlər. 2012-ci  ilin  statistik  məlumatına  görə, vaxtilə  öz ocaqlarından  ayrı  düşmüş  65 min   992  nəfər  işğaldan  sonra  geri  qayıdaraq Füzuli  rayonunun  azad  edilmiş  ərazilərində   məskunlaşıblar.  Başqa  işğal  olunmuş rayonlardan  burada   məskunlaşan  məcburi  köçkünlərin sayı isə 670  nəfərə çatır. Füzulili  məcburi  köçkünlərə dövlətin qayğısı  sayəsində  hər il 40  milyon  manata  qədər  təmənnasız  yardım  göstərilir.

Prezident  İlham Əliyev  Füzuli  rayonuna  son  səfəri  zamanı  Su Elektrik  Stansiyasının  açılışı  mərasimində rayon  ictimaiyyəti  qarşısında demişdi: “Mən  çox şadam ki,  son   iki il   ərzində   rayonda   böyük   dəyişikliklər  baş vermişdir.  Mən  yenə  qeyd  edirəm ki,  Prezident kimi  dördüncü  dəfədir  Füzuliyə  səfər  edirəm.  Son  səfərimdən  sonra  keçən  dövr, doğrudan da,  Füzuli  rayonu  üçün uğurlarla zəngin olmuşdur.  Qısa müddət ərzində çox  böyük  işlər  görülmüş,  parklar  salınmış,  yeni  sənaye  müəssisələri yaradılmışdır. Abadlıq  işləri görülmüş  və bu,  məni  çox sevindirir. Çünki  Füzuli  rayonu  ölkəmiz üçün  çox  böyük  əhəmiyyətə  malik  olan bir  diyardır.  Füzulililər  bütün  dövrlərdə  Azərbaycanın  müstəqilliyinin  möhkəmləndirilməsində   öz rolunu  oynamışdır. Müharibə dövründə  böyük  qəhrəmanlıqlar  göstərmişdir”.

Son  illər  Horadiz  şəhərinə  hər  gəlişimiz  bizdə  xoş  bir  maraq  və  heyrət hissi doğurur.  Gördüklərimiz,  sahidi olduqlarımız  qəlbimizdə  sevinc  və  minnətdarlıq  duyğuları yaradır.  Ona  görə  ki,  hər dəfə yeniliklə,  gözəllik  və  abadlıqla   rastlaşırıq.   Bu dəfə də   belə  oldu.  Horadiz  dairəsinin  sağ  tərəfindəki  hündür  təpənin  üstündə  Dövlət  Bayrağı  Meydanı  salınır.  Bir qədər  aşağıda  isə  Qəhrəmanlar  parkı  tikilir.

Bunlar,  əlbəttə,  şəhərin  ümumi mənzərəsinə yeni bir  görkəm, əzəmət və gözəllik  gətirəcəkdir.  Buna, necə deyərlər,  sözümüz  yoxdur.  Ancaq  burda  daha  vacib  olan  başqa  bir məqam  da  var:   Coğrafi  baxımdan  çox  uğurlu seçilmiş və Qarabağın  hər yerindən görünəcək  üçrəngli  bayrağımız  gecə-gündüz  əzəmətlə dalğalanacaqdır. Bu mənzərə bizə  sonsuz  ümid,  inam  və   qürur  verəcək,  o  tərəfdə isə göz  dağı, qorxu  və  vahimə yaradacaq!

Ziyəddin SULTANOV,

“Xalq  qəzeti”nin bölgə müxbiri