Ümummilli  lider  Heydər  Əliyevin bütövlükdə xalqına  həsr  olunmuş həyatı,  ölkəmizin  dövlət  müstəqilliyinə qovuşmasında  və yeni inkişaf  yoluna çıxmasında misilsiz  xidmətləri Azərbaycanın son  yarım əsrlik  siyasi  tarixinin   başlıca yönünü  və  məzmununu  müəyyən  edir. Ulu öndərin  öz  ideya  və  əməlləri ilə  yaratdığı  bu tarix isə   bütöv  bir  kitabxana  təşkil edir.

Fenomen lider  olan  Heydər  Əliyevin  Azərbaycana rəhbərliyinin hər iki dövründə   respublikanı təkcə  ali  vəzifə  kürsüsündən deyil,  həm də  xalqın öz içərisindən,  bilavasitə  iş  və  mübarizə meydanından idarə  etmişdir.  Özünün  dediyi kimi, həmişə  xalqdan,  torpaqdan  güc almış,  Vətən  sevgisi ilə  istəklərinə  çatmışdır.  Azərbaycanın  elə bir  bölgəsi,  bucağı  qalmamışdır ki,  ulu öndərin  ayağı ora dəyməsin,  keçirdiyi  görüşlər  yaddaşlarda əbədiləşməsin.

Xalqın içindən  çıxmış,  dünya  şöhrətli  siyasətçi və dövlət  xadimi  kimi  ucalmış  Heydər Əliyevin   xalqın   xatirəsinə   həkk olunmuş bu  çoxsaylı səfər və görüşlər  canlı bir  salnamə kimi  onun  çoxcəhətli  bioqrafiyasını  zənginləşdirir.  Böyük rəhbərin  paytaxtın   qonşuluğuda  yerləşən  gənc   sənaye  şəhəri Sumqayıta  müstəsna  diqqət və   qayğısı, burada   keçirdiyi  çoxsaylı  görüşləri  sumqayıtlılar  həmişə   xoş  duyğularla,  minnətdarlıqla  yada  salırlar.

Onlardan  biri –  ötən  əsrin 60-cı  illərində   Sumqayıta  Ucarın  Çiyni  kəndindən  gəlib  nəhəng  boru-prokat  zavodunun marten  sobasında əmək  fəaliyyətinə   başlamış   Ağamirzə  Əhədov  tariximizin  ən böyük  azərbaycanlısı  olan  Heydər  Əliyevlə görüş və təmaslarını həyatının ən  qiymətli   anları  kimi  xatırlayır,  bu barədə  həmişə  öyünclə danışır.  Ulu öndərin  90 illik  yubileyi  ərəfəsində müsahibim övlad məhəbbəti ilə sevdiyi, özünə  mənəvi ata saydığı Heydər Əliyev  barədə sonsuz sevgi ilə söhbət açdı:

– Mənim ulu öndər Heydər Əliyev haqqında təəssüratım, fikirlərim və xatirələrim tükənməzdir. Ən əvvəl ona görə ki, 1969-cu ilin iyul ayından başlayaraq onun bütün fəaliyyəti gözümüz qarşısında keçib. Gördüyü bütün işləri, tədbir, görüş və qəbulları radio, televiziya və mətbuatda ardıcıl izləmişik. İkinci bir tərəfdən, o, Azərbaycana rəhbərlik etdiyi 34 il müddətdə ən çox Sumqayıta səfər edib, şəhərin  inkişafını, problemlərinin həllini  şəxsi nəzarətində saxlayıb. Sumqayıt haqqında bu tarixi sözlər məhz ona məxsusdur: “Sumqayıtda Azərbaycanın bütün guşələrindən, şəhərlərindən, bölgələrindən vətəndaşlarımız toplaşıblar, məskunlaşıblar, burada bir ailə – sumqayıtlılar ailəsi qurublar... Bu, Sumqayıtın xüsusiyyəti, əhəmiyyətidir. Ona görə də Sumqayıt Azərbaycan xalqının birlik, həmrəylik şəhəridir, ölkəmizin dayağıdır, gözəl bir guşəsidir”.

Rəqəmlərin dili ilə desək, ümummilli lider  Heydər Əliyev 16 dəfə Sumqayıtda olub. Bu görüşlərin mən, demək olar ki, əksəriyyətinin iştirakçısı kimi Heydər Əliyevi çox yaxından müşahidə etmiş və onu yaxından dinləmişəm. Bundan əlavə, bu dahi insanla mənim üç şəxsi görüşüm olub. Həmin görüşlərin təəssüratı, təsiri və təravəti bu gün də yaddaşımda yaşamaqdadır, həyatımı mənalandırmaqdadır. Bu üç görüşün hər biri mənim üçün unudulmaz tarixdir. Bu xatirələrimi sistemləşdirib qələmə almaq fikrindəyəm. Ulu öndərin  Azərbaycan  xalqına  xidmətləri barədə  qənaətlərim isə “Tufanlardan keçən ömür” adlı kitabda  toplanıb.

Xatırladaq ki, respublika rəhbəri ilə ilk görüş  metallurq fəhlə Ağamirzə Əhədovun taleyində dönüş nöqtəsi olub.  Bundan  sonra  iqtisadçı  ixtisasına yiyələnib. Ulu öndərin sadə  əmək adamlarının mühüm mövqelərə irəli çəkilməsi siyasətinə  uyğun olaraq,  Ağamirzəyə  də məsul vəzifələr tapşırılıb. Bu yol  onu, nəhayət,  Sumqayıtın  nüfuzlu “Karvan” kommersiya mərkəzinin direktorluğuna  gətirib. Müsahibim böyük  rəhbərlə ilk görüşünü  belə  xatırlatdı:

–Ötən əsrin 70-ci illərinin ortaları idi. Boru-prokat zavodunun marten sexində elektrik-mexanik işləyirdim. Bir gün zavoda səs yayıldı ki, yaxın günlərdə respublika  rəhbəri Heydər Əliyev zavoda gələcək. Bu o demək idi ki, o, mütləq marten sexində də olacaq. Çünki o vaxt belə bir deyim vardı ki, zavod martendən başlayır. Doğrudan da, bizim marten sexi Azərbaycan metallurgiyasının döyünən ürəyi idi. Burda adi fəhlə ayda 400-500 manat məvacib alırdı. Amma son günlər kefimiz pozulmuşdu. Kollektivin üzvü, Oruc Şamilov adlı həmkarımız öz şəxsi “Volqa” avtomobili ilə Ermənistanda səfərdə olarkən əlindən xata çıxmış və buna görə, xalqımıza pislik etməyə fürsət  axtaran ermənilər onu həbs etmişdilər. Heç nədən iş yoldaşımızı itirmişdik. Bu da kollektivdə müəyyən psixoloji gərginlik və narahatlığa səbəb olmuşdu.

Heydər Əliyevin zavoda gəlmək xəbəri bizdə iş yoldaşımızı həbsdən xilas etmək barədə böyük ümidlər yaratdı. Kollektiv bu barədə söz açmağı və əvvəlcədən hazırladığımız məktubu Heydər Əliyevə təqdim etməyi mənə həvalə etdi. Nəsə, həmin gün gəlib çatdı. Zavodun çoxminli və çoxmillətli fəhlələri Heydər Əliyevi böyük sevinclə qarşıladılar. Təbii ki, o, zavodla tanışlığa bizim sexdən başladı. Mən böyük həyəcan keçirirdim. Amma imkan tapıb sözümü dedim, xahişimi rəhbərə çatdırdım. O böyük insan mənə diqqətlə qulaq asdı. Rəhbərin səmimi, sınayıcı baxışları indi də yadımdadır. Heydər Əliyev diqqətlə mənə baxıb ümidverici, xoş bir təbəssümlə gülümsədi və qətiyyətlə dedi: – “Yəqin ki, sizin Oruc Şamilov tezliklə kollektivə qayıdacaq!”  Sonra o, başqa qayğılarımızla maraqlandı. Dedi ki, gəncsiniz, təhsil alın, gərəkli  ixtisaslara  yiyələnin, bu odun içərisində çox işləmək olmaz.

Aradan üç gün keçdi. Dördüncü gün Oruc artıq sexdə bizimlə bir yerdə idi. Hamımız uşaq kimi sevinirdik. Bu hadisə hamımızın yaddaşına həmişəlik həkk oldu. Biz respublika başçısının sadə insanlara şəxsi diqqət və qayğısından çox məmnun qalmışdıq və hər kəs bu hadisədən özünə görə bir nəticə çıxartmışdı. Mənim çıxartdığım nəticə bundan ibarət idi ki, sözüm yerə düşməmişdi. Kollektivin arzu və istəyini rəhbərə mən çatdırmışdım və ona görə bu xoş sonluğa görə mən başqalarından daha çox sevinir və qürurlanırdım. Həmin hadisədən sonra mənim həyatımda, sanki bir dönüş anı yarandı və o vaxtdan Heydər Əliyev həmişəlik mənim həyatıma daxil oldu. Mənə elə gəlir ki, sanki o, Oruc Şamilovu deyil, şəxsən məni dardan qurtarmışdı, həmin yaxşılığı o şəxsən mənim üçün etmişdi. Bu əhvalatdan sonra mən Heydər Əliyevi özümə yaxın bir insan  sayır, onun uğurlarına daha çox fərəhlənir və sevinirdim. Onun  tövsiyəsi  ilə qiyabi  ixtisas təhsili  də  aldım...

Müsahibim ulu öndərlə ikinci görüşünü belə  xatırlatdı:

– Heydər Əliyevlə ikinci görüşüm tamam başqa müstəvidə və fərqli şəraitdə baş verdi. Mən artıq  ixtisasım üzrə şəhərin  xidmət sferasında  məsul  vəzifədə işləyirdim. SSRİ Ali Soveti sədrinin müavini, Sov. İKP MK Siyasi Bürosunun üzvü Yuri Kuznetsov Sumqayıta gəlmişdi. Onu şəxsən Heydər Əliyev özü müşayiət edirdi. Yüksək çinli rəsmi qonaqlar bizim obyektə də baş çəkməli oldular. Onları qarşılayanlar arasında mən də var idim. İlk görüşümüzdən neçə illər ötsə də Heydər Əliyev qətiyyən dəyişməmişdi. Əvvəlki kimi gümrah, gülümsər və pozitiv enerjili idi. Biz üz-üzə gələndə o, köhnə tanışlar kimi gülümsündü və məni yaxına çağırdı. Mən marten sexindəki görüşü məmnunluqla ona xatırlatdım. O, mənimlə çox səmimi görüşdü və şəhərin  xidmət sahəsindəki şəraitlə bağlı bir neçə sual verdi. O vaxt Sumqayıt Şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibi Şənlik Əliyev idi. Mənim cavablarımı rusca təkrar etməklə yanaşı, o, Yuri Kuznetsovun eşitməsi üçün vacib sayılan faktları da söhbətə əlavə edirdi. Heydər Əliyev onların ətrafına toplaşan izdihamı özünəməxsus cazibədar baxışları və isti təbəssümü ilə salamlayaraq qonaqla birlikdə  uzaqlaşdılar.

Ümummilli liderlə  müsahibimin üçüncü  görüşü isə dövlət müstəqilliyi  illərində olub.

– Mənim üçüncü görüş kimi çox yüksək qiymətləndirdiyim həmin hadisə Heydər  Əliyev müstəqil dövlətimizin Prezidenti olanda baş verdi. Bu görüş Azərikimya İstehsalat Birliyinin Yaponiyadan generator almasına həsr olunmuş mərasimdə baş tutdu. Biz, şəhər ictimaiyyətinin bir qrup nümayəndəsi Heydər Əliyevi qarşılamaq üçün meydançaya toplaşmışdı. Prezident  Heydər Əliyev maşından düşdü və o, çox qəribədir, birbaşa bizə tərəf gəldi. Öncə mənə əl uzatdı, hal-əhval tutdu, işimi, şəxsi vəziyyətimi xəbər aldı. Onun nadir  yaddaşı çoxları kimi məni də heyran qoydu. Bizim axırıncı görüşümüzdən 10 ildən də çox vaxt keçmişdi. Amma o mənimlə, sanki dünən ayrılmış yaxın bir adamı kimi danışırdı. Mən xoşbəxtliyimdən az qala bihuş olmuşdum. Ətrafdakılar isə daha çox heyrətlənmişdilər. Onların bir çoxu məni Prezidentin köhnə dostu və ya yaxın qohumu zənn etmişdi.

Atalar nahaq deməyib ki, ürəkdən ürəyə yol var. Heydər Əliyev dərin  zəka, möhkəm yaddaş sahibi olmaqla yanaşı, həm də olduqca həssas və fəhmli bir insan idi. O, adamları kitab kimi oxumağı, ürəklərindən keçənləri duymağı bacarırdı. Ona görə onun ətrafında daim nəsə sehrli bir ünsiyyət və anlaşma mühiti duyulurdu. O, öz fikirlərini, düşüncə və duyğularını xalqa olduqca rahat və sadə bir dillə çatdıra bildiyi kimi, kütləni duymaq, onların fikirlərini, istək və arzularını üzlərindən oxumaq kimi nadir bir istedada da malik idi.  Heydər  Əliyev sadə  xalqın  içindən  çıxdığına görə  həmişə  əmək kollektivlərində,  halal insanların arasında  olmağa can atırdı. O, həqiqətən, xalqla  ünsiyyətdən güc  alırdı.

Dünyanın 50 nəfərdən çox tarixi şəxsiyyəti haqqında söz demiş məşhur tarixçi və filosof Plutarx “İsgəndər Zülqərneyn” adlı kitabını bu cümlələrlə başlayır: “Oxuculardan xahiş edirik ki, onlar İsgəndər şahın bütün məşhur hünərlərini təsvir etmədiyimizə görə bizi günahlandırmasınlar. Biz tarix deyil, həyat yolunu yazırıq. İnsanın xarakteri, xeyirxahlıq və ya naqislik heç də həmişə ən şanlı əməllərdə deyil, on minlərlə insan qırğınına səbəb olan döyüşlərdən, saysız ordulara rəhbərlikdən və şəhərlərin mühasirəsindən daha çox hər hansı bir kiçik hərəkətdə, sözdə və zarafatda açılır. Rəssam bədənin başqa üzvlərinə əhəmiyyət verməyib oxşarlığı insanın xarakterini əks etdirən üzün və gözlərin ifadəsini doğru təsviri ilə əldə edir”.  Məncə, yuxarıda təsvir etdiyim detallar da Heydər Əliyevin rəhbər xarakterini anlamaq baxımından çox vacib ştrixlərdir.

Mənim Heydər Əliyev haqqında təəssüratım onun 10 il əvvəl aprelin 3-də sumqayıtlılarla son vida görüşü ilə tamamlanır. O zaman dedikləri rəhbərin sumqayıtlılara siyasi vəsiyyəti idi. Heydər Əliyev iclas zalında onu dinləyənlərin timsalında, sanki bütün Azərbaycan xalqına üz tutub deyirdi: “... Sumqayıta qayğı lazımdır. Mən həmişə bu qayğını göstərmişəm. Bu gün də buraya gəlməyim, sizinlə açıq, səmimi söhbət etməyim mənim, Azərbaycan dövlətinin Sumqayıta olan qayğısının təzahürüdür... Burada ədalət olmalıdır. Burada hamıya diqqət olmalıdır. İnsanlar yalnız öz biliyinə, bacarığına, bizim dövlətçiliyimizə sədaqətinə görə dövlət vəzifələri tutmalıdırlar...”

Dahi rəhbərin həmin çıxışında xalqımızı, xüsusən mənsəb sahiblərini ədalətə, birliyə çağıraraq Sumqayıta Azərbaycanın timsalı kimi baxdığını təkrar-təkrar vurğulayırdı. O tarixi çıxışın hər bir kəlməsi unudulması mümkün olmayan və icrası vacib olan çox ciddi tövsiyə və tapşırıqlardır. Onlara əməl etmək bizim borcumuzdur. Bu gün biz  ulu öndərin xalqımız üçün gördüyü işlərin, tarixi  xidmətlərin  əvəzini  onun yolunu,  əməllərini  davam etdirməklə qaytara bilərik.  Bunun üçün  ümummilli  liderin  layiqli  davamçısı  Prezident  İlham Əliyevin   ətrafında sıx birləşməli,  onun  varislik  siyasətinə  dəstək verməliyik.  

Söhbəti qələmə aldı:

Tahir AYDINOĞLU,

“Xalq  qəzeti”