Mütəxəssislər müstəqilliklərini əldə etmiş dövlətlərin suverenliyinin onların hansı xarici siyasət yeritməsindən asılı olduğu barədə təhlillər aparırlar. Tədqiqatlar göstərir ki, Cənubi Qafqazda həmin müstəvidə iki tendensiya üstünlük təşkil edir.

Onlardan biri müstəqil xarici siyasət kursuna əsaslanan və suverenliyi tam təmin edən mövqe, digəri isə daha çox kənarda güclü qüvvə-hami axtaran, ondan asılı olan və əmrləri yerinə yetirən "ələbaxımlıq"dan ibarətdir. Region dövlətlərinin bu kurslardan hansını seçəcəyi üzərində düşünmək maraqlıdır. Bunun nəzəri və praktiki əhəmiyyəti vardır. Belə ki, dövlət quruculuğunun kursu bütövlükdə, müstəqil dövlətçiliyin baş tutub-tutmadığını göstərir.

İki seçim: suverenlik, yoxsa vassallıq

Artıq 25 ildir ki, Cənubi Qafqazda beynəlxalq səviyyədə tanınmış üç dövlət mövcuddur. Onları hüquqi aspektdə bütün dünya qəbul edir. Lakin həmin dövlətlərin real olaraq müstəqil dövlət quruculuğu yolunda fərqli nöqtələrdə olduğunu da etiraf etmək lazım gəlir. Buna başqa faktorlarla yanaşı, Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın xarici siyasətlərinin məzmunu və strateji məqsədlərinin təhlili əsasında da əmin olmaq mümkündür.

Məlumdur ki, müasir dövrdə ölkənin suverenliyinin təmini onun müstəqilliyini təsdiqləyən əsas faktorlardan biridir. Burada iki kursdan birini seçmək mümkündür. Birincisi xarici siyasətin başlıca hədəfi kimi beynəlxalq miqyasda müstəqil geosiyasi oyunçu olmaqla bağlıdır. Bu yola üstünlük verən dövlətlər adətən suverenliyi təmin edə bilirlər. Ancaq etiraf etmək gərəkdir ki, müstəqilliyini yenicə əldə etmiş ölkələr üçün bu, kifayət qədər mürəkkəb məsələdir. O cümlədən siyasi liderdən böyük peşəkarlıq, qətiyyət və uzaqgörənlik tələb olunur.

İkincisi "beynəlxalq asılılıq", yaxud "beynəlxalq ələbaxımlıq"la xarakterizə olunan xarici siyasət kursudur. Burada əsasən "kim güclüdürsə, onu seçmək" məntiqi üstünlük təşkil edir. Belə ölkələrin suverenliyi şərtidir və onların gələcək taleyi xeyli dərəcədə dumanlı görünür. Hətta müstəqil dövlətçiliyin baş tutması belə şübhə altına alınır. Daim ələbaxımlı olduqlarından və kənardan verilən əmrlərə uyğun hərəkət etdiklərindən, onların real suverenliyindən danışmaq imkansızdır. Həmin tip dövlətlər siyasətin subyekti deyil, obyektidirlər.

Cənubi Qafqaz ölkələri yuxarıda vurğulanan hər iki qrupa uyğun xarici siyasət yeridirlər. Bu aspektdə Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan fərqli müstəvidə bərqərar olmaqdadırlar. Ermənistandan başlayaq.

Erməni ekspertlər daim vurğulayırlar ki, rəsmi İrəvan müstəqil xarici siyasət yeridə bilmir. Ümumiyyətlə, keçən əsrin 90-cı illərindən bu yana Ermənistan kənardan asılı siyasi mövqe tutmaqdadır. Bu barədə ekspertlərin kifayət qədər analizləri vardır. İndi yalnız bir yazıda ifadə olunan fikirlərə nəzər salaq. İqor Muradyan yazır ki, ermənilərin başına gələn bütün faciələr Ermənistan rəhbərliyi və diasporun apardıqları yarıtmaz siyasətdən qaynaqlanır.

Həmin siyasət bütün məzmunu və mahiyyəti ilə Ermənistanı daha güclü xarici qüvvələrdən asılı etməyə yönəlib. Bu keyfiyyətdə Rusiya, ABŞ, yaxud Avropanın böyük dövlətləri ola bilərlər. Hazırda İrəvan daha çox Rusiyadan asılıdır. Eyni zamanda, vəziyyət dəyişərsə, ermənilər asanlıqla ağalarını da dəyişərlər. İ.Muradyan bunu "tam satellit olmaq" kimi qiymətləndirir. Ekspertin gəldiyi son nəticə də məhz bu ruhdadır. O yazır:
“Ermənilər əvvəlki kimi vassalitet siyasətini yeritməkdədirlər”.

Buna bənzər fikirlərə erməni ekspertlərin bir çoxunun yazılarında rast gəlmək mümkündür. Onlar Ermənistanın Avrasiya İqtisadi İttifaqına (Aİİ) və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) daxil olmasını Rusiyadan birbaşa asılı olmaq, Kremlin əlinə baxmaq kimi qiymətləndirirlər.

Ermənistanın xarici siyasətinin bu xarakterinə son zamanlar keçmiş prezident L.T.Petrosyan da qiymət verib. O, Ermənistan Milli Konqresinin ikinci qurultayında çıxışı zamanı açıq bildirib ki, Ermənistan dövlətçiliyi formalaşmayan ölkələr sırasındadır. Ermənistanda müstəqil dövlət quruculuğunun iflasının başlıca səbəbi isə xarici və daxili siyasətin yarıtmazlığıdır.

Beynəlxalq münasibətlərin aktoru: Azərbaycan nümunəsi

Belə çıxır ki, Ermənistanın xarici siyasətinin başqalarına vassal olmaq üzərində qurulması onu faktiki olaraq "beynəlxalq ələbaxımlı" dövlət halına gətirib. Bu kurs birmənalı olaraq istənilən ölkəni region üçün təhlükəli edir, çünki onun fəaliyyəti başqalarının maraqlarına xidmət üzərində qurulur. Həmin maraqların necə və nə zaman dəyişəcəyi isə məlum deyil.

İrəvandan fərqli olaraq, Tbilisi qonşu dövlətlərə qarşı heç bir aqressiya nümayiş etdirmir. Əksinə, Gürcüstan regional əməkdaşlıq layihələrində fəal iştirakçıdır və buna görə də onun region üçün ciddi təhlükə ola biləcəyini demək düzgün olmaz. Görünür, rəsmi Tbilisi üçün əsas məsələ doğru xarici siyasət kursunu seçməkdən ibarətdir.

Cənubi Qafqazda Azərbaycan beynəlxalq münasibətlərin müstəqil aktoru olmağa nail olub. Əsası ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan müstəqil xarici siyasət kursu bütün səmərəliliyini təsdiq edib. İndi Azərbaycan konkret fəaliyyəti ilə regionun lider dövləti kimi qəbul edilir. Onun enerji, iqtisadiyyat, mədəniyyət, nəqliyyat-kommunikasiya sahələrində həyata keçirdiyi islahatlar öz bəhrəsini verir. Azərbaycan Cənubi Qafqazın müstəqil mövqeyini heç bir təzyiq altında dəyişməyən yeganə dövlətidir. Bu barədə dünyanın böyük dövlətlərinin başçıları açıq fikir bildiriblər. Qlobal miqyasda enerji daşıyıcıları ilə bağlı çox mürəkkəb oyunlar gedir. Supergüclər nüfuz uğrunda gərgin savaş aparırlar. Lakin Azərbaycan başlıca olaraq öz maraqlarına uyğun mövqe nümayiş etdirir və bununla bütün böyük oyunçular razılaşırlar.

Nümunə kimi TAP və TANAP layihələrini göstərmək olar. Onları Avropanın enerji təhlükəsizliyinin çox vacib faktorları adlandırırlar. Əvvəl isə Bakı-Ceyhan, Bakı-Supsa, Bakı-Ərzurum enerji layihələri reallaşdırılıb. Bunlardan başqa, Azərbaycan demokratik dövlət quruculuğu çərçivəsində çox aktual islahat layihələri reallaşdırıb və bu proses davam edir. Ölkədə idarəetmə sahəsində daim təkmilləşmələr aparılır, şəffaflıq artır. Bu da cəmiyyət-hakimiyyət birliyini yeni səviyyəyə yüksəldir.

Beləliklə, Cənubi Qafqazda müstəqil dövlətlər fərqli xarici siyasət aparırlar və nəticədə iki mövqe formalaşıb. Onlardan biri müstəqil mövqeli beynəlxalq münasibətlərin subyekti ola biləcək Azərbaycan, digəri isə daha çox "beynəlxalq asılılıq" xəttini seçən Ermənistandır. Bu, regionda müəyyən ziddiyyət yaradır. Onun necə sonuclanacağını geosiyasi qüvvələrin yeni nisbəti müəyyənləşdirəcək.

Newtimes.az