Bəşəriyyətin "müharibə kültürü"ndən imtina etməsi bir zərurət olaraq qarşıda dayanıb. Alimlər dünyada barış və rifahın bərqərar olmasının yollarını arayırlar. İnsanlar təhlükəsiz həyat sürmək üçün əllərindən gələni etməyə çalışırlar. Lakin təəssüf ki, hələlik reallıq bütün bunların bir xəyal olduğunu təsdiqləməkdədir. Alimlərin təhlilləri göstərir ki, bir sıra dairələr nəinki müharibədən imtina etmək niyyətindədirlər, hətta onun yeni və daha təhlükəli növlərini icad edirlər. Bu zaman heç bir etik, psixoloji və mənəvi-siyasi sərhəd gözlənilmir. Savaşın bütün üsulları normal qəbul edilir. Həmin sırada hiber-informasiya savaş növünün yaratdığı təhlükələri ayrıca vurğulamaq lazım gəlir. Araşdırmalar göstərir ki, bu üsuldan Meksika, İraq, Əfqanıstan, Gürcüstan və Ukraynada istifadə edilib. O cümlədən Dağlıq Qarabağda da hibrid müharibənin elementləri tətbiq olunub. Bu, bizim üçün problemin aktuallığını göstərməklə yanaşı, həmin mövzuda ciddi tədqiqatlara olan ehtiyacı da göz önünə gətirir.

Siyasi və əxlaqi sərhədi olmayan savaş növü

Bəşəriyyət hələlik, təəssüf ki, "müharibə kültürü"ndən yaxa qurtara bilməyib. Əksinə, daha hiyləgər üsullarla açıq və ya gizli savaş metodlarından istifadə edilir. Müharibənin yeni incə növləri kəşf edilir, rəqibi məğlub etmək üçün əvvəllər müşahidə edilməyən vasitələrə əl atılır. Mütəxəssislər bu çərçivədə hibrid müharibələr adlanan savaşın yeni təzahür formasından daha çox bəhs etməkdədirlər. Bu, kifayət qədər mürəkkəb struktura və aparılma mexanizminə malik olan savaş üsuludur.

Adi gözlə onu müəyyənləşdir­mək xeyli çətindir. Əksinə, məlumatsız insan özü də bilmədən həmin müharibənin iştirakçısına çevrilir. Özü də əksər hallarda düşmənin xeyrinə işləyir. Bunun üçün onun şüuruna əvvəlcədən müəyyən olunmuş və xüsusi məqsədlərə xidmət edən informasiyaları yeritmək kifayətdir. Sonrakı mərhələdə həmin informasiya tələsinin qurbanı kimi öz ölkəsinin, vətəninin və dövlətinin əleyhinə fəaliyyət göstərəcək. Hibrid müharibənin ən təhlükəli cəhəti də məhz bundadır.

Qərb analitikləri hibrid müharibələri münaqişələrdə çoxlu sayda hərbi və qeyri-hərbi dövlət alətlərinin kombinasiyası və istifadəsi kimi xarakterizə edirlər.  Onun səmərəliliyi informasiya əməliyyatlarının uğurluluğu ilə müəyyən olunur. Bunun üçün qeyri-müntəzəm savaş aparılmalı və koordinasiya olunmuş xüsusi əməliyyatlar həyata keçirilməlidir.

Beləliklə, hibrid müharibəsi özündə adi və qeyri-müntəzəm müharibənin bir neçə elementini birləşdirir, siyasi və hətta iqtisadi vasitələrin tətbiqini nəzərdə tutur. Ancaq onun uğurluluğu ilkin informasiya əməliyyatının təşkilindən asılıdır. Hibrid müharibənin təsiri müəyyən səviyyəyə çatdıqdan sonra xüsusi əməliyyat qrupu bundan istifadə edi.

Hibrid müharibənin belə bir təbiətə malik olması onun simasının yekcins olmadığını göstərir. Həmin tip savaşın məzmunu tez-tez dəyişir, o cümlədən informasiya aspektində sürətlə yeniləşən forma kəsb edə bilir. Bu səbəbdən hibrid müharibədə önləyici idarəetmə üsulu geniş tətbiq edilir ki, gələcək situasiyalar əvvəlcədən modelləşdirilir.

Bu, mühüm məqamdır, çünki önləyici reaksiya olmasa, habelə qabaqlayıcı modelləşdirmə həyata keçirilməsə, baş verənlərə reaksiya gecikər və bu da faktiki olaraq belə çevik savaş üsulunda məğlubiyyətə bərabərdir. Müasir mərhələdə baş verən bir sıra hadisələr həmin qənaətin əhəmiyyətini dərk etməyə imkan verir. Bəzən savaş meydanında silahla əldə edilən qələbə informasiya məkanında məğlubiyyətlə yekunlaşır. Nəticədə, kimin qalib gəldiyini müəyyənləşdirmək xeyli çətinləşir. Bu qeyri-müəyyənlikdən də rəqiblər ustalıqla istifadə etməyə çalışırlar. Xüsusilə maraqlı dövlətlər dolaşıq bir situasiya yaradırlar. Bütün bunlar hibrid müharibənin "kiçik iştirakçıları" üçün ciddi çətinliklər yaradır, onların cəmiyyətlərində apatiyaya səbəb ola bilir.

Cinayətkarlıq və narkoticarət: hibrid müharibənin elementləri

ABŞ-da hibrid müharibələri ilk dəfə F.Hoffman və C.Mattis yazıblar. Hər iki şəxs ABŞ silahlı qüvvələrində dəniz piyadası zabitləri olublar. F.Hoffman hibrid müharibənin konvergensiya xarakterli olduğunu, yəni özündə fiziki, psixoloji, kinetik və qeyri-kinetik, birbaşa savaşan və savaşmayan elementləri ehtiva etdiyini vurğulayır. Belə çıxır ki, hibrid müharibədə istənilən metoddan istifadə edirlər.

Çox düşündürücüdür ki, F.Hoffman hibrid müharibəni aparmaq üçün... cinayətkarlıqdan geniş istifadə edilməsinə xüsusi önəm verir. O yazır ki, cinayətkarlığı hərbi nəzəriyyəçilər qəbul etmirlər. Çünki mədəniyyət istənilən cinayəti qınayır. Ancaq təcrübə təsdiqləyir ki, "cinayətkar və terror qrupları arasındakı əlaqələr özünü yaxşı sübut edib, narkotik maddələr qaçaqmalçılığı, insan alveri, soyğunçuluq və başqa vasitələrdən istifadə edən narkoterrorçu və transmilli təşkilatların inkişafının yerli və milli hökumətlərin legitimliyinin laxlamasında oynadığı rol kifayət qədər aydındır".

Bunlar  Əfqanıstanda faktiki olaraq hibrid müharibənin getdiyini birbaşa təsdiqləyir və burada narkotik maddələrin becərilməsi və yayılması prosesinin davam etməsinin səbəblərinə işıq salır. F.Hoffmanın fikirlərindən aydın olur ki, Əfqanıstanı Qərb bütün dünya üçün real təhlükə kəsb edən və qonşu ölkələrin təhlükəsizliyinə ciddi zərər vurmaq iqtidarında olan hibrid müharibənin mənbəyi qismində istifadə edir.

Buna görə də həm bu zavallı ölkədə qan tökülməsi dayanmır, həm də qonşu regionlarda müxtəlif səviyyələrdə hibrid müharibənin elementləri özünü göstərir. Mütəxəssislər açıq yazırlar ki, Yaxın Şərqdə (xüsusilə də İraqda), İsraildə, Meksikada və digər ölkələrdə hibrid müharibə aparılıb. Bu üsuldan "Hizbullah" və "Həmas" da istifadə ediblər.

F.Hoffman 2008-ci ildə Rusiyanın Gürcüstanda belə bir müharibə üsulundan yararlandığını vurğulayır. Ukraynalı professor G.Poçeptsov isə Moskvanın Krımda hibrid müharibə üsulundan istifadə etdiyini bildirir.

Yuxarıda gətirilən faktlar təsdiqləyir ki, müasir mərhələdə hibrid müharibəsi geniş yayılmaqdadır. Bu prosesi sürətləndirən faktorlar sırasında informasiya texnologiyalarının intensiv inkişafını və kiberüsulların daha incə məzmun kəsb etməsini ayrıca göstərmək gərəkdir. Şübhə yoxdur ki, Cənubi Qafqazdakı münaqişələrdə də hibrid ­savaşın elementlərindən istifadə olunmaqdadır. Xüsusilə terror, narkotik maddələrin qanunsuz dövriyyəsi, müxtəlif növ cinayətkarlığın artması kimi hallar bu qənaətin doğruluğuna dəlalət edir.

Konkret olaraq, Dağlıq Qarabağda hibrid müharibədən necə istifadə edildiyi məsələsi ayrıca araşdırılmalıdır. Düşmənin havadarlarının belə bir imkanı olduğuna şübhə yoxdur. Bu kontekstdə Azərbaycanın aprel döyüşlərində əldə etdiyi uğurun tarixi əhəmiyyətini dərk etmək lazımdır. Ölkə rəhbərliyi çox incə üsullarla həm düşmənin hərbi təxribatının qarşısını aldı, həm də onun kiber-informasiya hücumunu dəf edərək, əks-zərbə endirdi. Lakin həmin məqamın daha geniş və dərin elmi təhlilə ehtiyacı olduğuna əminik. Çünki kökü keçən əsrin 90-cı illərinə gedib çıxan bu proses son illər daha mürəkkəb xarakter alıb.

Newtimes.az