Azərbaycan bir əsrdə ikinci dəfə öz  dövlət müstəqilliyinə nail olduqdan sonra ölkədə baş verən hadisələr heç də xoşbəxt gələcəkdən xəbər vermirdi. Müstəqilliyin ilk illərində respublikaya rəhbərlik edənlər hələ də artıq tarixin arxivinə düşmüş SSRİ-nin təsirindən ayrıla bilmir, ölkəni kommunist rejiminin təsiri altında saxlayır, Sovet  qanunları ilə idarə edirdilər. Azərbaycanın müstəqilliyini gözü götürməyən həm ölkə daxilindəki, həm də xaricdəki bədxahlarımız respublikanı parçalamaq üçün  min-bir oyundan çıxır, müxtəlif vəzifə sahiblərinin himayədarlıq etdikləri qeyri-qanuni silahlı birləşmələr çoxsaylı fitnə-fəsadlar, cinayətlər  törədirdilər. Özbaşınalıq, xaos, anarxiya  müstəqilliyimizi məhvə doğru sürükləyirdi. Bir tərəfdən də daxili didişmələr vəziyyəti daha da gərginləşdirirdi.

1992-1993-cü illər ölkəmizin müasir tarixinə hərc-mərclik, silahlı qarşıdurmalar, vətəndaş müharibəsi dövrü kimi daxil olub. O zaman  tez-tez baş verən hakimiyyət dəyişikliyi, ölkəyə rəhbərlik edənlərin dövlət idarəçiliyindəki qeyri-peşəkarlığı, qorxaqlığı və səbatsızlığı  üzündən xalqımız çox ağır günlər yaşamışdı. Silahlı yolla hakimiyyəti ələ almış AXC-Müsavat cütlüyü yaranmış təhlükəni aradan qaldırmaq əvəzinə, vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Çünki bu iqtidarda cəm olanlar ölkəni idarə etmək qabiliyyətində deyildilər. Ona görə də, daxildə cərəyan edən proseslər, getdikcə artan gərginlik və özbaşınalıq  yaranmış böhranı daha da dərinləşdirirdi. Sosial problemlərin  getdikcə  dərinləşməsi, iqtisadiyyatdakı gerilik, qonşu dövlətlərlə münasibətlərin kəskinləşməsi, ictimai-siyasi sabitliyin mütəmadi olaraq pozulması  xalqın əsəblərini tarıma çəkmişdi. Xalq yenicə qazanılmış  dövlət müstəqilliyimizin itirilməsi təhlükəsinin bir addımlığında idi. Heç kim sabah nə baş verə biləcəyinə, ölkənin gələcək taleyinin necə olacağına  təminat verə bilmirdi.

Azərbaycan vətəndaşları həm ölkəmizin müstəqilliyinin qorunub saxlanılması, həm də xaos və anarxiyanın, qeyri-qanuni silahlı birləşmələrin  təhdidlərinin qarşısının alınması üçün real addımların atılacağına ümidlərini tamamilə itirmişdilər. Ölkəyə rəhbərlik edənlərin isə başları əllərinə düşmüş fürsətdən yararlanaraq,  var-dövlət toplamağa qarışmışdı. Dövlət idarəçiliyində bir-birinin ardınca buraxılan  kobud səhvlər, kadr siyasətinin yarıtmaz təşkili  vəziyyəti daha da ağırlaşdırmışdı.

Hakimiyyət daxilində başlanan birincilik davası artıq silahlı qarşıdurma həddinə çatmışdı. AXC-Müsavat iqtidarının Milli Qəhrəman səviyyəsinə qaldırdığı, heç bir hərbi təhsili olmadan korpus komandiri təyin etdiyi Surət Hüseynovun  nəzarətində olan 709 saylı hərbi hissə 23 il əvvəl iyunun 4-də  hökumətə qarşı çıxdı. Hərbi hissənin tərksilah edilməsi ilə bağlı AXC-Müsavat iqtidarının həyata keçirdiyi əməliyyat  çox uğursuz alındı. Hər iki tərəfdən insan tələfatı oldu. Bu hadisə Azərbaycanda dərinləşməkdə olan hərbi-siyasi böhranı pik həddə çatdırdı və ölkədə vətəndaş müharibəsi təhlükəsi yarandı.

1993-cü  ilin iyunun 4-də iqtidarın  fərsizliyi  ucbatından Gəncədə  qardaş qanı töküldü və bu hadisə  ölkədə vahimə yaratdı.  Hadisələrin ertəsi günü – iyunun  5-də Heydər Əliyevin  rəhbərlik  etdiyi Naxçıvan Ali  Məclisi bu məsələ ilə əlaqədar bəyanat verdi.  Bəyanatda  qəhrəman Cavad xanın nəvələri-gəncəlilərə  müraciət  edilərək,  onların  imperiya  nökərlərinə  layiqli  cavab  verəcəklərinə, müstəqilliyimizi və gənc Azərbaycan dövlətini qoruyub saxlayacaqlarına  böyük inam ifadə olunurdu: “Əziz həmvətənlərimiz! Baş vermiş hadisə Azərbaycanın  hər yerində olduğu kimi, Naxçıvanda da  qəzəb və hiddətlə qarşılanmışdır. Biz bunu müstəqil dövlətçiliyimizə edilən qəsd, yenicə titrək addımlarını  atan  Azərbaycan dövlətinə  arxadan vurulan zərbə hesab edirik. Azərbaycan Respublikasının bir hissəsinin düşmən tapdağında olduğu, dünyanın mütərəqqi dövlətlərinin Azərbaycana  diqqətinin artdığı bir dövrdə cinayətkar ünsürlərin törətdiyi qardaş qırğınını  təcavüzkar Ermənistanın dəyirmanına su tökmək kimi qiymətləndiririk... Belə bir ağır şəraitdə biz, Naxçıvan Muxtar Respublikasının xalq deputatları, seçicilərimizin fikirlərini ifadə edərək, Azərbaycan dövlətçiliyini qorumaq məqsədi ilə xalqı birliyə  çağırırıq!”

O günlərdə  Gəncədə  aramsız mitinqlər keçirilirdi. Bu mitinqlərdə  şəhər  əhalisi  ölkəni  vətəndaş  müharibəsinə  sürükləyən  respublika  rəhbərliyinin istefasını və Gəncə  hadisələrinə  siyasi  qiymət  verilməsini  qətiyyətlə  tələb edirdi.

Bakı  isə hələ də gözləmə mövqeyində idi. İqtidar  çaşqınlıq  içərisində  idi. Hadisələri düzgün qiymətləndirmək əvəzinə, əksinə, səriştəsizlik, siyasi səbatsızlıqları  ucbatından  özlərini  itirmiş  yuxarı  dairələrdə  qədim Gəncə əhalisinin  köçürülməsi,  şəhərin bombardman edilməsi barədə sərsəm  fikirlər  səslənirdi. AXC-nin aqressiv  bəyanatı  və hakimiyyətə rəhbərlik edənlərin məntiqsiz  çıxışları hamını sarsıtdı. Belə düşünülməmiş avantürist hərəkətlərin  məntiqi nəticəsi kimi  Gəncə əhalisi hamılıqla  ayağa qalxdı. Surət Hüseynovun tabeçiliyindəki silahlı birləşmələr Gəncəbasar bölgəsində yerli hakimiyyət strukturlarını devirərək, Bakıya doğru hərəkət etməyə başladı. Respublika əhalisi, eləcə də ölkə rəhbərliyi vəziyyətdən çıxış yolu kimi Naxçıvan Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevi Bakıya dəvət etdi. İyunun 9-da Naxçıvan Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyev Prezident Əbülfəz Elçibəyin dəvəti ilə Bakıya gəldi. Həmin gün Milli Məclis Gəncədəki qiyamda iştirak etmiş şəxslərə amnistiya verilməsi və Gəncə olaylarının araşdırılması üçün deputat-istintaq komissiyasının yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. Dövlətçiliyimizin müqəddəratının  həll olunduğu belə bir məqamda  Heydər Əliyevin AXC-Müsavat iqtidarının və xalqın təkidli xahişini  nəzərə alaraq, Bakıya  gəlişi respublika əhalisində böyük ümidlər yaratdı. İyunun 13-də Heydər  Əliyev  vəziyyətlə yerində tanış olmaq  üçün  Gəncə şəhərinə getdi. Hər şeyi yerli-yataqlı öyrənəndən sonra  Milli Məclisin növbəti iclasında Gəncə  hadisələri barədə  öz qəti sözünü dedi.

İyunun 15-də Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri  seçildi.  Həmin gün parlamentin  tarixi iclasında  Heydər Əliyev  çıxış etdi: “Azərbaycan Respublikasının bugünkü ağır,  mürəkkəb və gərgin  vəziyyətini tam məsuliyyətlə  dərk edirəm.  Bu vəzifəni öz üzərimə  götürərək,  öz məsuliyyətimi anlayıram  və bunların  hamısını  rəhbər  tutaraq, əlimdən gələni edəcəyəm.  Ali Sovetin  sədri kimi  Azərbaycan  xalqının tarixi  nailiyyəti olan  Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini qorumağı, möhkəmləndirməyi, inkişaf  etdirməyi özüm üçün  əsas vəzifələrdən biri hesab edirəm.  Azərbaycan Respublikasının  dövlət  müstəqilliyi 1918-ci ildə  yaranmış ilk  Azərbaycan Demokratik  Respublikasının  ənənələri əsasında,  müasir tələblərlə,  dünyada  gedən proseslərlə  bağlı olaraq  təmin olunmalıdır”.

Ulu öndər  ömrünün  bundan sonrakı  hissəsini, harada olursa-olsun yalnız və yalnız Azərbaycan  Respublikasının  müstəqil dövlət kimi  inkişaf etməsinə həsr edəcəyini bəyan etmişdir:  “Bununla əlaqədar olaraq bildirmək istəyirəm ki,  mənim fikrimcə, Azərbaycan Respublikası,  bundan  sonra onun başına nə gəlirsə-gəlsin, müstəqilliyini itirməyəcək, yenidən heç bir  dövlətin tərkibinə  daxil olmayacaq, heç bir  başqa  dövlətin əsarəti  altına  düşməyəcək.”

Heydər Əliyevin  respublikanın Ali Sovetinə sədr seçilməsi ölkənin gələcək taleyinin etibarlı əllərdə olmasından xəbər verirdi. Bu, müstəqillik tariximizdə çox  mühüm bir   hadisə oldu. 

Ulu öndər Ali Sovetin sədri kimi ilk gündən aşkarlıq prinsipinə  üstünlük verdi. Milli Məclisin iclasları, mətbuat  konfransları,  respublika  əhəmiyyətli müşavirələr birbaşa televiziya ekranlarında yayımlandı. Ölkədəki gərgin situasiya, mürəkkəb vəziyyət olduğu kimi xalqa çatdırıldı. Respublikada yaranmış gərginliyin  aradan  qaldırılması  üçün  ciddi  tədbirlər  görülməyə başlandı.

Ölkədə sabitliyin  bərqərar olması üçün gərgin iş  aparıldığı bir vaxtda Prezident Əbülfəz Elçibəy müəmmalı  şəkildə Bakını tərk etdi. İyunun 18-də Heydər Əliyev respublikada yaranmış vəziyyətlə əlaqədar—ölkə Prezidentinin səssiz-səmirsiz yoxa çıxması ilə bağlı xalqa  müraciət etdi. O, hamını təmkinli olmağa, milli birliyə, vətəndaş  həmrəyliyinə çağırdı. Milli Məclisdə keçən müzakirələrdə Əbülfəz Elçibəyə  ünvanlanan  müraciətlər bir nəticə vermədi. Parlamentin 24 iyun tarixli iclasında Milli Məclis Prezident səlahiyyətlərinin Ali Sovetin  sədri Heydər Əliyevə  verilməsi barədə qərar qəbul etdi. Bu, artıq bütün  hadisələrin dövlətin  nəzarəti  altına götürülməsi, xalqın iradəsinə tabe  edilməsi demək idi. Bu qərar təkcə xalqımız və ölkəmizin dostları tərəfindən deyil, eləcə də dünya ictimaiyyəti tərəfindən yüksək qiymətləndirildi.

Milli Məclisin 1993-cü il 24 iyun  tarixli iclasında Prezident səlahiyyətlərinin Ali Sovetin  sədri Heydər Əliyevə  verilməsi barədə qərar qəbul etməsi müstəqillik tariximizdə yeni siyasi eranın başlanğıcı oldu.

Əliqismət BƏDƏLOV,
“Xalq qəzeti”