Ermənilər dünyanın qaranlıq tarixə malik nadir xalqlarından biridir. Bu xalqın mənşəyi və inkişaf yolu barədə alimlər hələ də yekdil rəyə gələ bilmirlər. Çünki  bu xalq tarixin, demək olar ki, heç bir dönəmində fundamental mədəni yüksəliş dövrü keçirməmiş, əksinə, bütün dövrlərdə hansısa dövlətlərin himayəsində və ya əsarətində yaşamışdır.

Psixoloji baxımdan yanaşsaq, bir millətin tarix boyu müxtəlif xalqların təsiri və təzyiqi altında yaşaması onlarda bir sıra xoşagəlməz xasiyyətlərin, natamamlıq kompleksinin yaranmasına gətirib çıxarır. Günümüzdə yaşananlar və ermənilərin dünyada bir millət olaraq tutduğu mövqe və daşıdığı ideologiyaya nəzər yetirdikdə də aydın olur ki, bu xalqın təbiətində iki xüsusiyyət ifrat dərəcədə özünü biruzə verir:  Biri maksimum yaltaqlıq, digəri isə maksimum qəddarlıq. Bu keyfiyyətlərin hər ikisi normal insanda olmamalı xüsusiyyətlərdir, amma ermənilərin irqçi ideologiyasını daşıyan hər bir ermənidə bunu açıq-aşkar görmək olar. Onlar daim təbəə düşüncəli bir xalq olduqlarından öz səmimiyyətlərini, demək olar ki, itirmiş və onlarda rəhbərlərə və böyük dövlətlərə sığınmaq, yarınmaq kimi xüsusiyyətlər yaranmışdır, bu da tədricən peşəkar yalançılığa və yaltaqlığa gətirib çıxarmışdır. Qəddarlıq isə onlarda daim köləliklə müşahidə olunan həyat tərzinin aşıladığı təfəkkürdən irəli gəlmişdir. Onların tabe olduqları dövlətlərə daxilən duyduqları ögey münasibət düşüncə tərzlərini qəddarlaşdırmış və getdikcə vəhşi, amansız formaya salmışdır. Ermənilər heç zaman səmimi millət imicini formalaşdıra bilməmişlər. Fərdi olaraq hansısa ermənidə səmimiyyətin şahidi olan digər millətin nümayəndəsi bu fikri heç zaman bütövlükdə erməni cəmiyyətinə, erməni toplumuna şamil edə bilməz. Və etməyib də.

Tarixin müxtəlif dövrlərində bu millət barədə kifayət qədər fikirlər səsləndirilmiş və onların sabitqədəm olmamaları, daim kələk və yalanlarla müşahidə olunan hərəkətləri diqqətdən yayınmamışdır. Çünki bu cür imicin formalaşmasının əsas səbəbkarı erməni ziyalıları, siyasətçiləri və ruhaniləri olmuşdur. Təkcə iki tarixçi- Vasili Veliçko və İlya Çavçavadzenin ermənilər  barədə söylədikləri bu millətin qaranlıq keçmişinə dair fikir yürütməyə əsas verir. Gürcü tarixçisi İ. Çavçavadze özünün “Erməni alimləri və fəryad edən daşlar” əsərində bu milləti belə xarakterizə edir: “Erməni xalqı dinc, əməksevər xalq kimi öz işi ilə - ya ticarətlə, ya da əkinçiliklə məşğul olur. Bu cür məsələləri qarşısına məqsəd qoymur, ona görə də palıd ağacının ətrafındakı mığmığa kimi yan-yörəsinə hərlənən çağırılmamış havadarlarının günahları ucbatından məsuliyyətli olmaq lazım gəlir. Xalq, ümumiyyətlə, çox gözəl başa düşür ki, əsl ləyaqətin gərənaya və nağaraya ehtiyacı yoxdur, çox gözəl bilir ki, çağırılmamış boşboğazların hay-küyləri onun qəhrəmanlarına şan-şöhrət gətirmir... 

Əsl qəhrəmanlıq təbiətinə görə təvazökardır, boşboğaz deyil və bu qəhrəmanlıq nə qədər dönməz və təvazökardırsa, o qədər də böyük və cəzbedicidir. Bu qəhrəmanlığın nəcib xüsusiyyətlətini başa düşmək üçün elmli və bilikli adam olmaq lazım deyil”.

Bu fikirləri V. Veliçko da öz əsərində başqa cür təsdiqləyir. “Əlbəttə ki, aşağıda nümunə gətirəcəyim belə fikirlərin qətiliyində və kəskinliyində haqsızlıqlar da yox deyildir. Əvvəla, erməni xalq kütlələrini vəhşi plutokratlardan, cahil siyasətbaz ruhanilərdən, yalançı ziyalılardan, yəni nəinki başqa millətlərdən olan qonşularını, hətta öz tayfadaşlarını belə didən erməni hakim təbəqələrindən ayırmaq lazımdır... Əsasən belə başçılarla və onların muzdluları ilə rastlaşan təmiz adamda ermənilərə mütləq nifrət tərbiyələndirmək çətin deyil. Bu sirli tayfaya, onun tarixi taleyinə və müasir vəziyyətinə daha diqqətli münasibət göstərildikdə isə çoxlu yaxşı nümunələri olan erməni xalq kütlələrinin iztirablarını başa düşməmək mümkün deyildir. Ancaq biz onları nə qədər yaxından başa düşməyə çalışsaq, vəziyyətlərinə yaxından diqqət yetirsək, malik olduqları ruhsuz başçıları, siyasətbaz zülmkarları və araqarışdıranları gözümüzdə bir o qədər iyrənc görünəcəkdir”.

Əlbəttə, V. Veliçko və İ. Çavçavadzenin sadə ermənilər haqqında dedikləri təbiidir. Çünki onlar sadə erməninin siyasi və ictimai proseslərdən kənarda olması, əsasən kənd təsərrüfatı və ticarətlə bağlı sahələrdə çalışmasını bilirdilər. Ona görə də sıradan bir ermənini deyil, siyasətdə olan, ziyalı zümrəni təşkil edən erməniləri tənqid edirdilər. Lakin onu da qeyd edək ki, sıradan bir, yəni adi erməni o demək deyil ki, o, sadə  ermənidir. Mahiyyətcə eyni götürülsə də mən sadə və adi erməni sözünü ayırardım. Məncə  irqçi ideologiyanın arxasınca gedən və bu ideoloqlara və terrorçulara hamilik edən xalq sadə ola bilməz, adi ola bilər.  Həm də istər qədim mənbələr, istərsə də müasir mənbələr ermənilər haqqında müsbət heç nə bildirmir. Deməli, milli psixoloji baxımdan zədəli olan bu etnos hələ qədimlərdən yersiz ambisiyaları ilə “şöhrət” qazanmışdır. Ermənilərin çoxsaylı digər millətlərin nümayəndələri ilə izdivaca girməsi onlarda psixoloji və genetik qarışma meydana gətirmiş, cəmiyyətləri hər tipdə olan insanlar üçün sığınacaq yerinə çevrilmişdir.

Fridrix Engels  “Ailənin, xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi” adlı əsərində ermənilərin daha qədimlərdə formalaşmış keyfiyyətlərinə işıq salır və onların fahişəliyi rəsmiləşdirən ilk tayfalardan biri olduğunu yazırdı. İctimai qurumların mənşəyini araşdıran müəllif yazırdı ki, ən qədim zamanlarda erməni qadınlarının pulla fahişəlik etməsi və qazandıqları pulla dini məbədləri saxlamaları qanuni və təbii bir hal sayılırdı: “Pula özünü satmaq əvvəllər dini hərəkət sayılırdı; Bu, məhəbbət allahının məbədində baş verirdi və ilk vaxtlar pullar məbədin xəzinəsinə gedirdi. Ermənistandakı Anaitis qperedullar (qperedullar-qadınlar bir çox yerlərdə, xüsusən Ön Asiyanın şəhərlərində və Korinfdə məbəd fahişəliyi ilə məşğul olurdular), Korinfdəki Afroditalar, habelə məbədlərdə olan və bayaderka adlandırılan hind dini rəqqasələri ilk fahişələr idilər. Kənar kişilərə təslim olmaq hər bir qadının ilk vəzifəsi kimi sonralar bir növ onların hamısını əvəz edən bu kahinlərin işinə çevrildi”.

Sosializm ideologiyasının konsepsiya müəlliflərindən biri F. Engelsin bu fikirlərini ermənilər haqqında söylənilən çoxsaylı xarakteristikaların yalnız girişi hesab etmək olar. Çünki bu xalq və onu irqçiliklə zəhərləyən “ziyalılar” haqqında o qədər fikirlər söylənilmişdir ki, bunları toplamaq artıq müşkül bir məsələyə çevrilmişdir.

 Lakin elmi arqumentlərlə V. Veliçko, A.Koyte, İ. Çavçavadze, A. Meç kimi sanballı tarixçi və şərqşünaslar ermənilərin  istək və məqsədərini öz əsərlərində dəqiq şəkildə ifşa etmişlər. Məsələn, rus tarixçisi V.Veliçko da, F. Engels kimi öz  əsərində erməni qadınlarının fahişəliyinə toxunmuşdur. Bəzi ermənilərdə müsbət keyfiyyətlərin üzə çıxmasını da müəllif erməni qadınlarının fahişəliyinin nəticəsi kimi qələmə verir və erməni qanına başqa xalqların qanının qarışmasının bəzi vaxtlarda onlar arasından da igid və qorxmaz insanların meydana gəlməsinə səbəb olduğunu bildirmişdir.

 V.Veliçkoya görə, ermənilər qorxaq bir xalq kimi tanınmışdılar və bu xalqın arasından cəsur və qorxmaz bir insan çıxmışsa, demək, onun qanında başqa xalqların qanının qarışığı vardır və qorxmazlıq keyfiyyəti də həmin xalqın qanından ermənilərə keçmişdir : “ Ermənilər arasında başqa xalqlarla məcburi cütləşdirilmə halları da var idi. Fars döyüşçüləri, Azərbaycan tatarları, türklər, gürcülər və dağlılar dövlətçiliyini və onunla bağlı olan qürurunu və kişicəsinə özünümüdafiə üsullarını çoxdan itirmiş bir xalqın qadınlan ilə çox da hesablaşmırdılar. Belə bir vəziyyətdə aydın idi ki, ermənilərin damarlarından hər cür qan axırdı. Qorxaqlığı Ön Asiyada zərbi-məsələ çevrilmiş bir xalqın bəzi vaxtlarda qaranlıq fonda parlaq istisna kimi istedadlı və cəsur sərkərdələrinin ortaya çıxması bununla izah edilməlidir. Aydındır ki, onlarda başqalarının, döyüşkən xalqların qanı özünü göstərir. Normal, təmiz qanlı erməni isə bir neçə yerli dildə yayılmış ümumqafqaz atalar sözünə görə dovşandan da qorxur. Sözsüz ki, bu, semit xüsusiyyətidir. Ümumiyyətlə, erməni xalqının xarakterində semit xüsusiyyətlər nə qədər istəsən var. Məsələn, sabit dövlətçiliyə tarixi bacarıqsızlıq, nüfuzlu qəbilə aristokratiyasının tədricən itməsi, teokratik quruluşun gizli siyasətinə köhnə meyllilik, indiyə kimi kəndlilər arasında müşahidə olunan suvarılan torpaqlardan sərt kollektivçilik şəklində istifadə etmə halları, ticarətə, sələmçiliyə və ümumən  pulgirliyə hərislik, gücsüzlərə qarşı qəddarlıq və güclülər qarşısında qul itaətkarlığı, nəhayət, reklama və həris şöhrətə qeyri-adi və fenomenal qabiliyyət–bütün bunlar yəhudi keyfiyyətləridir.

Ermənilərdə isə onlar daha kobud, daha çoxdur . Müəllif haqlıdır, ermənilər bu gün hansısa dinc sakinləri öldürən Monte Melkonyan kimi terrorçuları qəhrəman elan etmişlərsə elə təkcə bu, onların qəhrəmansız tarixə malik olmasının göstəricisidir. Bu “qəhrəmanlar” isə güclülərin qarşısında qorxaq və zavallı, zəiflərin, köməksizlərin qarşısında aslanlıq etməklə ad çıxarmışlar. Ermənilər barədə maraqlı fikirlərdən birini də Alfred Koyte yazmışdır. O, əsərində bildirir:  “Bu əyalətlərdə türk xalqı ilə rastlaşmış hər bir şəxs türklərə hörmət etməyə və onları sevməyə öyrəşir, yunanlara hörmət etmir, ermənilərə isə nifrət edir... Hər yerdə belə bir atalar sözünü təsdiqləyirlər ki, yunan iki yəhudini aldada bilər, erməni isə iki yunanı. Əminliklə demək olar ki, Anadolunun hər hansı bir yerində sizi aldatmışlarsa, deməli, siz erməni ilə qarşılaşmısınız... Mən türklərlə hər hansı bir işi şərtləşəndə yazılı müqaviləsiz də keçinirəm. Çünki onların verdiyi söz kifayətdir.Yunanlarla mən yazılı müqavilə bağlayıram, çünki bu lazımlı və faydalıdır. Ermənilərlə isə mən heç yazılı iş də aparmıram. Çünki hətta yazılı öhdəliklər də onların yalançılığının və intriqabazlığının qarşısını ala bilmir”.

O zamankı erməni neft milyonçuları erməni təbliğatına külli miqdarda pul ayırır və dünyanın diqqətini ermənilərin yaşayışına yönəlmək  istəyirdilər. Ermənilərin yaşam tərzi ilə maraqlanmaq üçün uzaq məsafə qət edən, Türkiyəyə gedərək ermənilərin həyat şəraiti ilə əyani şəkildə tanış olmağa çalışan fransız səyyahı qraf Şolle idi.  O, ermənilər yaşayan vilayətləri gəzdikdən sonra onlar haqqında təəssüratını belə bölüşürdü: “Onların kasıblığının və çəkdiyi əziyyətlərin məndə yaratdığı mərhəmətə baxmayaraq, mən heç vaxt onlara bağlana bilmədim. Onların kələkbazlığı necə də eybəcərdir,  özlərini alçaltmaları necə də xəcalətlidir,  əclaflığı necə də biabırçıdır”.

Beləliklə, ermənilər haqqında çoxsaylı mülahizələrdən yalnız bir neçəsinə nəzər salmaqla görürük ki, bu xalqın “ziyalı” kəsimi, əslində, kimdir. Ermənilərin düşməni ilk növbədə onların mürtəce ideologiyaları və bu fikirləri öz xalqlarının alt şüuruna yeridən kilsə xadimləri və irqçiliyə yuvarlanmış ziyalıları olmuşdur.

Anar TURAN,

“Xalq qəzeti”